5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği
Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (Kanun) veya
kamuoyunda bilinen kısa adıyla Hal Kanunu ile Sebze ve
Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik (Yönetmelik)
toptancı hallerinde yapılacak denetimle ilgili düzenlemeleri açık bir şekilde
ortaya koymuştur. Kanun ve Yönetmelik, denetim olgusunu Bakanlık denetimi ve
belediye denetimi şeklinde ikiye ayırmıştır[1].
Bakanlığın denetim yetkisi makro denetim olarak nitelendirilebilen bir denetim
olduğu halde belediyelerin denetim yetkisi mikro denetim olarak dikkati
çekmektedir.
Kanun, denetimi 17 nci maddede “denetim” olarak
başlıklandırsa da, denetimin içeriği diğer maddelere dağıtılmıştır.
A-
Denetim Yetkisinin Makro ve Mikro Düzeyde Dağılımı
Kanun; 1 nci
maddesindeki tanımlandırmasıyla Bakanlık olarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığını
ele almış ve Bakanlığın denetimini 17 nci maddede; “Bakanlık, denetim elemanları
aracılığıyla toptancı halleri, pazar yerleri, hal hakem heyetleri, üretici
örgütleri, meslek mensupları ile diğer gerçek veya tüzel kişiler nezdinde bu
Kanunun uygulanmasıyla ilgili olarak her türlü araştırma, inceleme ve denetim
yapmaya yetkilidir.” şeklinde açıklamıştır.
17 nci maddesinde belirtilen denetim elemanlarından kasıt
Gümrük ve Ticaret Müfettişleridir. Gümrük ve Ticaret Müfettişlerinin görev,
yetki ve sorumlulukları Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Rehberlik
ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliğinde açıklanmış ve Gümrük ve Ticaret
Müfettişlerinin toptancı halleri, pazar yerleri, hal hakem heyetleri ve üretici
örgütlerini incelemeye ve denetlemeye yetkili oldukları vurgulanmıştır.
Yönetmeliğin 44 üncü maddesinde ise denetlenenlerin yükümlülük ve
sorumlulukları belirtilerek, denetime tabi birim ve kuruluşların görevlilerin,
istendiğinde para ve para hükmündeki kıymetli evrak ile geçici depolama yeri ve
gümrük antrepolarında bulunanlar da dâhil her türlü eşyayı, kasa, depo ve
ambarları; gizli de olsa bütün defter, belge ve verileri müfettişe hemen
göstermek, sayımını ve incelemesini kolaylaştırmak, denetlenen birim ve
kuruluşlar ile bunların her kademedeki personelin müfettişlerin sözlü ve yazılı
sorularını cevaplamak, bilgi işlem sistemlerine, raporlama araçlarına,
internet, intranet ve benzeri ağlar ile veri tabanlarına erişimini sağlamak,
elektronik, manyetik ve benzeri bilgi işlem ortamlarındaki bilgiler ve
kayıtları, sözlü veya yazılı talep halinde müfettişe göstermek, incelenmesine
sunmak ve bunların asıl veya onaylı kopyalarını müfettişe teslim etmek zorunda
oldukları belirtilerek teftiş, inceleme, denetleme ve soruşturma yapılan kurum
ve kuruluşlar ile denetime tabi olan gerçek ve tüzel kişi yöneticilerinin,
hizmetin gereği gibi yürütülmesi için, müfettişlere görevleri süresince
konumlarına uygun çalışma yeri ve imkânları sağlamakla yükümlü oldukları
vurgulanmıştır.
Gümrük ve Ticaret
Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı Yönetmeliğinde detaylandırılan bu
husus Hal Kanununun 17 nci maddesinde de tekrarlanmıştır. Buna göre; Bakanlıkça görevlendirilen denetim
elemanları, bu Kanun kapsamına giren hususlarda ilgili kamu kurum ve
kuruluşları dâhil birinci fıkrada belirtilen kişilerden her türlü bilgi, belge
ve defterleri istemeye, bunları incelemeye ve örneklerini almaya, işlem ve
hesapları denetlemeye, ilgililerden yazılı ve sözlü bilgi almaya ve gerek
duyulduğunda kolluk kuvvetleri ile belediye zabıtasından yardım talebinde
bulunmaya yetkili olup; ilgililer istenilen bilgi, belge ve defterler ile
bunların örneklerini noksansız ve gerçeğe uygun olarak vermek, yazılı ve sözlü
bilgi taleplerini karşılamak ve her türlü yardım ve kolaylığı göstermekle
yükümlüdür.
Görüldüğü üzere Bakanlık denetim yetkisini Gümrük ve Ticaret
Müfettişleri aracılığıyla kullanırken salt belirli maddelere koymamış, genel
denetim, inceleme, soruşturma yetkisini bir bütün olarak ortaya koymuştur. Bu
nedenle Kanunun ve ikincil mevzuatın ortaya koyduğu herhangi bir husus Bakanlık
denetim konusu olabilecektir.
Toptancı haller üzerindeki denetim yetkisi tanınan
kurumlardan ikincisi belediyelerdir. Belediyelerin denetim yetkisi mikro
düzeyde denetimdir ve bu denetimi hal zabıtası vasıtasıyla yerel düzeyde
kullanır. Kanunun 17 nci maddesinde belediyelerin denetim yetkisi;
“Belediyeler, yetki alanlarıyla sınırlı olmak kaydıyla bu Kanun ve ilgili
yönetmelik hükümleri ile Bakanlık düzenlemeleri çerçevesinde gerekli denetim ve
uygulamaları yapmakla görevli ve yetkilidir. Denetim yapmakla görevli, yetkili
belediye personelinin talebi üzerine, kolluk kuvvetlerince gerekli yardım
sağlanır” şeklinde genel çerçeve olarak ele alınmıştır. Ancak Kanunun diğer
maddeleriyle Yönetmelikte bu yetki maddeler bağlamında somutlaştırılmıştır.
B-
Denetim Yetkisinin
Maddesel Sonuçları
1-
Bakanlık
Yönünden
Toptancı haller üzerinde makro düzeyde
denetim yetkisi bulunan Bakanlığın üç
farklı şekilde denetimi bulunmaktadır.
1.1.İdari Para Cezası Verme Yetkisi
Bakanlığın idari para cezası verme
yetkisi Kanunun geçiş hükümlerinde ele alınmıştır. Bakanlık Kanunun yürürlüğe
girmesinden önce kurulmuş olan toptancı hallerine, Kanunda yazılı hükümlerin
bazılarına kendilerini uyumlu hale getirmesi için süre vermiştir.
Bunlardan ilki; toptancı haline
teknolojik altyapısını oluşturulması için verilen süredir. Toptancı halleri,
halde veya hale bildirilerek işlem gören malların cinsine, miktarına, fiyatına,
alıcı ve satıcısına ilişkin bilgiler ile Bakanlıkça gerekli görülecek diğer
hususları elektronik ortamda tutmak, bunlardan 6 ncı maddenin dördüncü
fıkrasında belirtilenleri kamuoyuna duyurmak, hal kayıt sistemi için gerekli
olan verileri sağlamak ve bunları sisteme aktarmak, hale giren ve çıkan malları
kontrol altına almak ve denetlemekle görevli ve yükümlüdür. Bu görev ve
yükümlülüklerin yerine getirilmesi için ihtiyaç duyulan bilgi işlem sisteminin
kurulmasından ve lüzumlu diğer teknik donanımın sağlanmasından özel toptancı
hali işletmecileri ile belediyeler sorumlu tutulmuştur. Eğer 1 yıl içerisinde
bu sorumluluğun yerine getirilmesi için ihtiyaç duyulan bilgi işlem sistemini
kurmayan ve lüzumlu diğer teknik donanımı sağlamayan toptancı hali varsa,
bunlara Bakanlık tarafından yüz bin Türk Lirası idarî para cezası verilmesi öngörülmüştür.
Bu husus Yönetmeliğin
geçiş hükümlerinde de ele alınmış, “1/1/2012 tarihinden önce kurulmuş toptancı
halleri, 1/1/2013 tarihine kadar 9 uncu maddenin birinci fıkrasının (ç)
bendinde belirtilen bilgi işlem sistemini kurar ve lüzumlu teknik donanımı
sağlar. Bu sistemi kurmayan ve lüzumlu teknik donanımı sağlamayanlara mahallin
mülkî idare amiri tarafından yüz bin Türk Lirası idarî para cezası verilir”
şeklinde ki hükmüyle toptancı hallerine hem süre vermiş hem de idari para
cezasındaki yetkisini Kanunun Geçici 1 inci maddesindeki hükme dayanarak mülki
idare amirine devretmiştir.
Diğeri ise fiziksel alt yapının
oluşturulması için verilen süredir. Kanun uyarınca toptancı halleri imar
planlarında belirlenmiş alanlarda, halin sınıfına, büyüklüğüne ve işlem hacmine
göre yönetmelikle belirlenen müzayede, depolama, tasnifleme ve ambalajlama
tesisleri ile laboratuvar ve soğuk hava deposu gibi diğer asgarî koşulları
taşıyan projeler çerçevesinde gerçek veya tüzel kişiler ile belediye sınırları
içinde belediyeler, büyükşehir belediye sınırları içinde büyükşehir
belediyeleri tarafından kurulacaktır. Daha önce kurulmuş olan toptancı halleri
ise 3 yıl içinde bu fiziksel altyapıdan kaynaklanan eksikleri gidermekle
sorumlu tutulmuştur. Bu sorumluluğu gidermeyenlere yine Bakanlık tarafından yüz
bin Türk Lirası idarî para cezası verilmesi öngörülmüştür.
Bu husus da Yönetmeliğin
geçiş hükümlerinde; “1/1/2012 tarihinden
önce kurulmuş toptancı halleri, 1/1/2015 tarihine kadar 9 uncu maddede
belirtilen zorunlu hizmet tesislerini oluşturur[2].
Birinci fıkra hükmü saklıdır. Soğuk hava deposu ile tasnifleme ve ambalajlama
tesislerinin 1/1/2015 tarihine kadar orta ve büyük toptancı hallerinde
oluşturulması, bu hallerdeki işyerlerinde faaliyet gösterenlerin üçte birinin
altı ay içinde yazılı talepte bulunmasına bağlıdır. Bu tesisleri
oluşturmayanlara mahallin mülkî idare amiri tarafından yüz bin Türk Lirası
idarî para cezası verilir.” şeklinde ele alarak süreyi tayin etmiş ve yetkisini
mülki idare amirine devretmiştir.
1.2.Toptancı Halinin Faaliyetlerini Durdurma
Yetkisi
Kanunda, teknolojik altyapısını 1 yıl,
fiziksel alt yapısını ise 3 yıl içinde Kanunda belirtilen şekilde oluşturmayan
veya uyumlaştırmayan ve bu nedenle kendisine idarî para cezası verilen toptancı
hallerinin, bu aykırılıklarını idarî para cezasının verilmesine ilişkin kararı
takip eden bir yıl içinde gidermezlerse faaliyetlerinin, aykırılık giderilene
kadar durdurulacağı belirtilmiş, Yönetmeliğin Geçici 1 inci maddesinin ikinci
fıkrası ile bu yetki idari para cezası uygulanmasında olduğu gibi mahallin
mülki idare amirine devredilmiştir.
Bunun
yanında, Kanun ve Yönetmelik hükümlerine aykırı hareket edilmesi veya Kanun ve
Yönetmelikte belirtilen görevlerini Bakanlığın yazılı uyarısına rağmen yerine
getirilmemesi halinde Bakanlık tarafından elli bin Türk Lirası idarî para
cezası verilen toptancı hallerinin faaliyetleri, idari para cezasına konu
eylemin bir takvim yılı içinde tekrarı durumunda, aykırılık giderilene kadar
Bakanlık tarafından durdurulacaktır.
Faaliyeti durdurulan
toptancı hallerinin, yeniden faaliyete başlayıncaya kadar hal statüsünü
kaybetmesi ve bu toptancı halleri ile burada faaliyet gösterenlere ilişkin Hal
Kayıt Sistemi üzerinden gerekli işlemlerin yapılması öngörülmüştür.
Hal statüsünü
kaybetmenin çeşitli sonuçları olacaktır. Bunlardan ilki, burada faaliyet
gösterenlerin yaptıkları işlemlerin hal dışı işlem kategorisine girmesidir. Bu
ise, söz konusu kişilerce yapılan işlemler için hal rüsumunun %1 yerine %2
olarak tahakkuk etmesi, tacirlerin ise hal dışında faaliyet gösteren kişi
durumuna gelerek Kanunun ilgili hükümleri gereği yalnızca toptancı haline mal
satabilmesi sonucunu doğuracaktır.
Diğeri ise,
tahsil edilen rüsumların dağıtımında toptancı halinin bağlı bulunduğu
belediyenin ya da özel toptancı halinin dışarıda kalmasıdır. İlgili Yönetmelik
hükmü uyarınca hal rüsumu, malın üretildiği yerde hal yoksa malın tüketime
sunulduğu yerdeki, malın tüketime sunulduğu yerde hal yoksa malın üretildiği
yerdeki toptancı halinin bağlı bulunduğu belediyenin veya işletmecisinin
hesabına aktarılmaktadır. Faaliyet durdurulan toptancı hali, bu paylaşımda
devre dışı kalmaktadır.
1.3.Toptancı Halini Kapatma Yetkisi
Bakanlığa toptancı hallerini kapatma
yetkisi Kanunun 3 üncü maddesi ve Yönetmeliğin 16 ncı maddesiyle verilmiştir.
Ancak kapatma eylemi doğrudan Bakanlık eliyle kullanılmamakta, belediye
marifetiyle olmaktadır. Kanunun 3 üncü maddesinde; toptancı hallerinin, imar
planlarında belirlenmiş alanlarda, halin sınıfına, büyüklüğüne ve işlem hacmine
göre yönetmelikle belirlenen müzayede, depolama, tasnifleme ve ambalajlama
tesisleri ile laboratuvar ve soğuk hava deposu gibi diğer asgarî koşulları
taşıyan projeler çerçevesinde gerçek veya tüzel kişiler ile belediye sınırları
içinde belediyeler, büyükşehir belediye sınırları içinde büyükşehir
belediyeleri tarafından kurulacağı hüküm altına alınmıştır.
Yönetmeliğin 16 ncı maddesi ise,
Yönetmeliğin 5 nci maddesinin yedinci fıkrasında belirtilen “Toptancı halinin
kurulmasında, malların arz ve talep derinliğinin bulunması, üretici ve
tüketicinin korunması, toptancı hali sayısı ve bunların birbirlerine yakınlığı,
üretici yoğunluğu ve tüketici piyasasının büyüklüğü ile çevreye, altyapıya ve
trafiğe getireceği yükler dikkate alınır” ibaresi ile toptancı hali kurulacak
yerlerde aranacak özellikleri sıralayan 6 ncı maddesinde belirtilen a) Coğrafi
konumunun ve ulaşım imkanlarının uygun olması, b) Yerleşim alanının giriş veya
çıkışındaki bir ana karayolu veya suyolu yakınında ya da demiryolu güzergâhında
bulunması, c) Mesken ve işyerleri ile gıda güvenilirliği bakımından risk
oluşturan tesis ve benzeri yerlere uzak olması, ç) Kuru, iyi drene edilmiş ve
su baskınlarına maruz kalmayacak yapıda olması ve d) İlgili mevzuata göre
toptancı hali kurulmasına engel bir durumunun olmaması şartlarını taşımadığı
Bakanlıkça tespit edilen toptancı hallerinin kapatılmasını öngörmektedir.
2-
Belediyeler
Yönünden
Belediyelerin toptancı haller üzerindeki
denetim yetkisinin maddesel sonuçları idari para cezası verme ve uygulama
anlamında ortaya çıkmaktadır. Gerek Kanunda gerekse Yönetmeliklerde, emredici
hükümlere aykırılık neticesinde uygulanacak yaptırımlar açık biçimde yazılarak
mücavir alanı içerisinde toptancı hal olsun veya olmasın tüm belediyelere para
cezası verme ve uygulama görevi verilmiştir.
Söz konusu idari para cezaları eylem ve
yer bazında miktar sınırlamasına tabi kılınmıştır. Böylelikle idari para
cezasına karşılık gelen eylemler Kanun ve yönetmeliklerde sayılmış, bazı
eylemlerin pazar yerinde yapılmasına verilecek cezalar farklılaştırılmıştır[3].
Yasaklar karşılığında verilecek cezalar
Kanunun 14 üncü maddesinde hüküm altına alınmıştır. Bu çerçevede idari para
cezalarını; genel olarak idari para cezaları ve pazar yerlerindeki tahsis
sahipleriyle ilgili idari para cezaları olarak ayırmak mümkündür. İdari para
cezalarının yanısıra bazı eylemlerin tekrarı halinde Belediyelerin faaliyetten
men cezası verme yetkileri bulunmaktadır.
İdari para cezasının uygulanması halinde,
Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’in ekinde yer
alan EK-1 tutanağı denetim yapmakla görevli personelce düzenlenecek ve
düzenlendiği günü takip eden ilk toplantıda görüşülüp karar alınmak üzere
Encümene havale edilecektir. Eğer Encümence ceza verilmemesine karar
verilecekse bu kararın gerekçesini belirtmek zorundadır.
2.1.
İdari Para Cezası Verme Yetkisi
Belediyelerin toptancı halin işleyişine
yönelik yapmış olduğu denetimler neticesinde uygulayacağı idari para cezaları,
eylemin ağırlığına göre 100, 500, 2000, 3000, 5000 ve 10.000 TL olmak üzere farklılaştırılmıştır.
Toptancı halinde toptan satış miktarının
altında mal satılması halinde 100 TL,
İşyeri bulunmaksızın toptancı halinde
toptan yada perakende satış yapılması, toptancı halindeki işyeri dışında yada
buralardaki geçiş yollarında mal teşhir edilmesi, satılması, mal veya boş kap
bulundurulması, toptancı halinde, çevreyi rahatsız edecek şekilde satış
yapılması, alıcı veya tüketiciye karşı sözlü veya fiilî kötü muamelede
bulunulması, toptancı halinde, atık malzemelerin belirlenen şekilde veya alanlarda
toplanmaması ya da işyerinin temiz tutulmaması hallerinde 500 TL,
Komisyoncuların satış bedeli üzerinden
alacakları komisyon oranını yüzde sekizin üzerinde tespit etmesi ve fiilen
aracılık hizmeti verilmedikçe komisyon ücreti alınması, komisyoncuların teslim
aldıkları malları cinslerine, doğal özelliklerine, standartlarına, gıda
güvenilirliğine ve kalitesine ilişkin şartlara göre özenle korumaması ve
gerekli bilgileri vermemesi, kanunî kesintileri satış bedelinden düştükten
sonra mal bedelini satış tarihinden itibaren on beş iş günü içinde üreticiye
veya üretici örgütüne ödeme zorunluluğunu yerine getirmemesi, teslim alınan
malların satış bedeli ile satın alınan malların alış bedelinden kanuni
kesintiler dışında başka kesintiler yapılması, üreticiler ve üretici örgütleri
hariç, Kanunun 5. maddesinin 8. fıkrasında sayılan komisyoncular ve tüccarların
toptancı halleri içinde kendi aralarında mal alması, satması veya devretmesi,
kanuna aykırı olarak üretici, üretici örgütleri veya tüccarların komisyonculuk
faaliyetinde bulunması, işyerinde izin alınmaksızın değişiklik yapılması veya
bu yerlere ilaveler yapılması, aynı kap veya ambalaj içine değişik kalitede
ve/veya üzerinde yazılı olan miktardan az mal konulması, ölçü ve tartı
aletlerinin hileli bir şekilde kullanılması yada hileli olarak karışık veya
standartlara aykırı mal satılması, toptancı halinden satın alınmayan veya
toptancı haline bildirilmeyen malların taşınması veya depolanması, Gümrük ve
Ticaret Bakanlığınca belirlenen asgarî şartların ve bilgilerin sözleşmelerde
bulundurulmaması ve malların, gıda güvenilirliğine, kalite ve standardına,
teknik ve hijyenik şartlara aykırı olarak satışa sunulması hallerinde 2000 TL,
Malın miktarının, satış değerinin,
komisyon oranı veya ücretinin ya da kanunî kesintilerin üreticiye gerçeğe uygun
olmayarak intikal ettirilmesi ve halde oluşan mal atıklarının ayıklanarak hal
içinde yada dışında toptan veya perakende satılması hallerinde 3000 TL,
Perakende satış yapan üreticiler ile
toptan veya perakende satış yapan diğer satıcıların; malları cinsine, doğal
özelliklerine, kalite ve standartlarına göre sınıflandırmak, gıda
güvenilirliğine, teknik ve hijyenik şartlara uygun olarak ürünün özelliğine
göre satışa sunmak ve satışa sunulan malların izlenebilirliğine yönelik bilgileri
içeren, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Gıda, Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca
belirlenecek teknik özelliklere sahip künyelerin kap veya ambalajlarının
üzerinde bulundurulmaması, malın kalitesine, standardına veya gıda
güvenilirliğine ilişkin belgelerde yada künyesinde bilerek değişiklik
yapılması, bunların tahrif veya taklit edilmesi yada bunlarda üçüncü şahısları
yanıltıcı ifadelere yer verilmesi hallerinde 5.000 TL
Meslek mensuplarının, serbest rekabeti
engellemek amacıyla kendi aralarında veya üreticilerle ticarî anlaşmalar
yapmaları, uyumlu eylemde bulunmaları ve hâkim durumlarını kötüye kullanmaları,
piyasada darlık yaratmak, fiyatların yükselmesine sebebiyet vermek veya
fiyatların düşmesine engel olmak için malların belirli ellerde toplanması,
satışından kaçınılması, stoklanması, yok edilmesi, bu amaçla propaganda
yapılması veya benzeri davranışlarda bulunulması ve gerçeğe aykırı analiz
raporu düzenlenmesi veya gerçeğe aykırı bu raporun düzenlenmesine yardımcı
olunması hallerinde ise 10.000 TL idari para cezası verilecektir.
Sebze ve
Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’in 48 nci maddesinin
sekizinci fıkrasında; idari para cezalarının her takvim yılı başından itibaren
geçerli olmak üzere o yıl için 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul
Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve ilan edilen
yeniden değerleme oranında artırılacağı hüküm altına alınmıştır. Bu arttırma
nedeniyle ceza miktarları 2013 yılı başında Bakanlık tarafından Hal Kayıt
Sisteminin web adresi olan www.hal.gov.tr’de
http://www.hal.gov.tr/Sayfalar/MatbuFormlar.aspx
sayfasındaki 2013 yılı Toptancı Hal Ceza Miktarları formuna dercedilmiştir.
Eğer bir fiil idari para cezasını gerektiren bir fiil ise ve bir takvim
yılı içinde tekrar edilmiş ise idari para cezası miktarı her tekrarda bir
önceki cezanın iki katı olarak verilir. Cezayı gerektiren fiilin 2. kez tekrar
edilmesi halinde 2 kat, 3. kez tekrar edilmesi halinde verilecek olan ceza ilk
cezanın 4 katı, 4. kez tekrar edilmesi halinde ise 8 kat idari para cezası
verilecektir. İdari para cezalarının katlanarak verilebilmesi için ihlal edilen
yasağın aynı fiillerin tekrarı şeklinde gerçekleşmesi gerekmektedir.
Katlamalı idari para cezasının uygulanabilmesi fiillerin aynı takvim yılı
içinde olmasına bağlıdır. İhlallerden birisinin nisan ayında diğerinin ertesi
yıl şubat ayında olması halinde katlamalı idari para cezası verilemez.
2.2.Faaliyetten
Men Cezası Verme Yetkisi
Faaliyetten men cezası Belediyelerin denetim yetkisinin işlevsel
sonucudur. Eğer;
Toptancı halinde işyeri dışında ya da buralardaki geçiş yollarında mal
teşhir edilir, satılır, mal veya boş kap bulundurulursa,
Toptancı halinde, çevreyi rahatsız edecek şekilde satış yapılır, alıcı
veya tüketiciye karşı sözlü veya fiilî kötü muamelede bulunulursa,
Toptancı halinde atık malzemelerin belirlenen şekilde veya alanlarda
toplanmamışsa veya işyerinin temiz tutulmamışsa,
ve yukarda sayılan fiillerin bir takvim yılı içinde iki kez işlenmesi
halinde, bu fiilleri işleyen kişiler belediye encümeni tarafından bir aya kadar
faaliyetlerinden faaliyetten men edebilirler. Buradaki 1 aylık süre azami süre
olup daha az süreyle men cezası verme belediyenin takdirine bırakılmıştır.
Ayrıca, ihlalin ikinci kez olup olmadığı hususunun tespitinde takvim yılı esas
alınacaktır.
2.3.
Kiralamayı İptal Etme
Yetkisi
Belediyelerin toptancı halde yaptıkları denetim uygulama sonuçlarından
biri de kiralamanın iptal edilmesi cezasıdır. Sonuçları itibarıyla diğer
cezalardan daha ağır olan bu cezanın uygulanabilmesi için belediye ve işletim
yetkisi devredilmiş toptancı hallerindeki işyerlerinde faaliyet gösterenlerin;
Kira bedelini
belediyenin yazılı uyarısına rağmen ödememesi,
Teminatını
süresinde vermemesi veya eksilen teminatını süresinde tamamlamaması,
Hukuken
geçerli bir mazereti bulunmaksızın toptancı halindeki işyerini aralıksız on beş
gün veya bir takvim yılında altmış gün kapatması,
34 üncü
maddenin beşinci fıkrasına aykırı olarak[4]
aynı toptancı halinde kendi aralarında mal alınması, satılması veya
devredilmesi,
Serbest
rekabeti engellemek amacıyla toptancı halinde faaliyet gösteren başka bir kişi
ile veya üreticilerle ticarî anlaşmalar yapması, uyumlu eylemde bulunması veya
hâkim durumlarını kötüye kullanması,
Piyasada
darlık oluşturmak, fiyatların yükselmesine sebebiyet vermek veya fiyatların
düşmesine engel olmak için malları belirli ellerde toplaması, satışından
kaçması, yok etmesi, bu amaçla propaganda yapması veya benzeri davranışta
bulunması,
Malların,
gıda güvenilirliğine, kalite ve standardına, teknik ve hijyenik şartlara aykırı
olarak satışa sunulması, aynı kap veya ambalaj içine değişik kalitede ve/veya
üzerinde yazılı olan miktardan az mal koyması, ölçü ve tartı aletlerini hileli
bir şekilde kullanması ya da hileli olarak karışık veya standartlara aykırı mal
satması eylemlerini bir takvim yılında üç kez gerçekleştirmesi,
Bir takvim
yılı içinde üretici alacağını süresi içinde üç kez ödememesi,
Halde
yaptıkları satışlarda, bir takvim yılında iki kez fatura düzenlememesi veya
noksan fatura düzenlemesi,
Kiraladıkları
işyerlerini 32 nci madde hükümlerine[5]
aykırı olarak başkasına devretmesi ya da kiraladıkları veya satın aldıkları
işyerlerini herhangi bir şekilde kullandırması,
Doğrudan veya dolaylı olarak aynı toptancı
halinde birden fazla işyeri kiralaması
veya satın alması ve bunun sonradan anlaşılması,
Belediyenin
yazılı uyarısına rağmen, kira sözleşmesine aykırılığı yirmi gün içinde
gidermemesi,
29 uncu maddede
öngörülen şartları[6] taşımadığının veya
sonradan kaybettiğinin anlaşılması,
kira
sözleşmesinin feshine ya da satış işleminin iptaline belediye encümenince karar
verilir.
Kira
sözleşmesinin feshine ya da satış işleminin iptaline karar verilenler, bu
kararın kendilerine tebliğinden itibaren işyerlerini otuz gün içinde tahliye
etmeye mecburdur. Bu süre sonunda tahliye edilmeyen yerler, belediye zabıtası
tarafından tahliye ettirilir.
Kira
sözleşmesi feshedilenler ile satış işlemi iptal edilenler ve bunların imzaya
yetkili ortak veya üyesi oldukları tüzel kişiliklere, fesih veya iptale ilişkin
belediye encümeni kararını takip eden bir yıl içinde doğrudan veya dolaylı
olarak yeniden kiralama veya satış yapılamaz.
Bulunduğu
yerin mevsimsel şartları ve üretim sezonu dikkate alınarak yılın belli bir
döneminde faaliyet göstermeyeceği toptancı hal yönetim birimince belirlenen
toptancı hallerindeki işyerleri için bu maddenin birinci fıkrasının (b)
bendindeki hüküm[7] uygulanmaz.
Özel toptancı
halinde faaliyet gösterenlerin kira sözleşmeleri veya satış işlemleri birinci
fıkrada belirtilen hallerde fesih veya iptal edilir. Kira sözleşmesi
feshedilenler ile satış işlemi iptal edilenler ve bunların imzaya yetkili ortak
veya üyesi oldukları tüzel kişiliklere fesih ya da iptale ilişkin yetkili kişi
veya organlarca verilen kararı takip eden bir yıl içinde doğrudan ya da dolaylı
olarak yeniden kiralama veya satış yapılamaz.
2.4.
Toptancı Halini Kapatma
Yetkisi
Yönetmeliğin 5 nci maddesinin yedinci
fıkrasında belirtilen “Toptancı halinin kurulmasında, malların arz ve talep
derinliğinin bulunması, üretici ve tüketicinin korunması, toptancı hali sayısı
ve bunların birbirlerine yakınlığı, üretici yoğunluğu ve tüketici piyasasının
büyüklüğü ile çevreye, altyapıya ve trafiğe getireceği yükler dikkate alınır”
ibaresi ile toptancı hali kurulacak yerlerde aranacak özellikleri sıralayan 6
ncı maddesinde belirtilen a) Coğrafi konumunun ve ulaşım imkanlarının uygun
olması, b) Yerleşim alanının giriş veya çıkışındaki bir ana karayolu veya
suyolu yakınında ya da demiryolu güzergâhında bulunması, c) Mesken ve işyerleri
ile gıda güvenilirliği bakımından risk oluşturan tesis ve benzeri yerlere uzak
olması, ç) Kuru, iyi drene edilmiş ve su baskınlarına maruz kalmayacak yapıda
olması ve d) İlgili mevzuata göre toptancı hali kurulmasına engel bir durumunun
olmaması şartlarını taşımadığı belediye tespit edilen toptancı halleri ile
“toptancı hallerinin, imar planlarında
belirlenmiş alanlarda, halin sınıfına, büyüklüğüne ve işlem hacmine göre
yönetmelikle belirlenen müzayede, depolama, tasnifleme ve ambalajlama tesisleri
ile laboratuvar ve soğuk hava deposu gibi diğer asgarî koşulları taşıyan
projeler çerçevesinde gerçek veya tüzel kişiler ile belediye sınırları içinde
belediyeler, büyükşehir belediye sınırları içinde büyükşehir belediyeleri
tarafından kurulacağı hüküm altına alınmıştır” şeklindeki Kanunun 3 üncü
maddesinde belirlenen şartları taşımadığı tespit edilen toptancı halleri
Belediye Meclisince kapatılır.
2.5.Cezaların Uygulanma Süreci
İdari para
cezalarına konu eylemlerin tespit edilmesi toptancı hal zabıtası ve toptancı
halindeki işyeri ve diğer yerlerle sınırlı olmak kaydıyla hal yöneticisince
görevlendirilen personel marifetiyle olur. Özel ve işletim yetkisi devredilmiş
toptancı hal işletmeleri ve bu işletmelerde görevli kişiler, denetim yapamaz ve
ceza tutanağı düzenleyemez. Denetim yapmakla görevli personel, tespit ettiği
eyleme ilişkin olarak Yönetmelik ekinde bulunan (Ek-1) tutanağı düzenler. 3
nüsha olarak düzenlenen bu tutanakların bir nüshası ilgiliye verilir, bir
nüshası belediye encümenine sunulur, sabit nüshası dip koçan olarak saklanır.
Bu
tutanaklar, otokopili kağıtlara seri itibarıyla matbu cilt ve sıra numarası
taşıyacak şekilde bastırılması ve yetkili personele zimmet karşılığında
verilmesi gerekmektedir. Kullanılan ciltlerin dip koçanları teslim alınmadan
yeni cilt verilmez. Tutanaklar üzerinde kazıntı ve silinti yapılamaz. Yanlış
tanzim edilen tutanaklar, üzerine gerekli açıklama yapılmak suretiyle iptal
edilir ve dip koçanlarıyla birlikte muhafaza edilir.
Düzenlenen
tutanaklar derhal belediye encümenine sevkedilir. Encümen, sevkedilmiş tutanağı
düzenlendiği takip eden ilk toplantısında gündeme alınarak görüşülür ve karara
bağlanır. Eğer Encümen, ceza kesilmemesine ilişkin karar alırsa aldığı bu
kararı gerekçeli almak zorundadır.
SONUÇ
Gerek 5957 sayılı Hal Kanunu gerekse bu Kanuna bağlı olarak
yürürlüğe konulan ikincil mevzuat (Sebze ve Meyve Üretici Örgütleri Hakkında Yönetmelik[8],
Pazar Yerleri Hakkında Yönetmelik[9], Hal
Hakem Heyeti ve Toptancı Hal Konseyi Hakkında Yönetmelik[10] ile
Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik[11]’), malların ticaretinin
kaliteli, standartlara ve gıda güvenilirliğine uygun olarak serbest rekabet
şartları içinde yapılması, malların etkin şekilde tedariki, dağıtımı ve satışı,
üretici ve tüketicilerin hak ve menfaatlerinin korunması, meslek mensuplarının
faaliyetlerinin düzenlenmesi, toptancı halleri ile pazar yerlerinin çağdaş bir
sisteme kavuşturulması ve işletilmesi şeklindeki amaca uygun şekilde
düzenlemeleriyle dikkati çekmekte, eski mevzuattan kaynaklanan pek çok hukuki
boşluğu gidermektedir.
Bu düzenlemelerden biri olan toptancı hallerde denetim olgusu, Bakanlık
ve belediyelerin mevzuatla konulan yükümlülüklerin ihlali durumunda maddi
sonuçları açıkça belirtilmiş yaptırımları ortaya koyması açısından önemlidir.
İhmallerin neler olduğu açıkça yazılmak suretiyle tereddütler ortadan
kaldırılmış, eski düzendeki karışıklıklar giderilmiştir.
[1] Bunun yanında, Kanun kapsamında diğer bazı
bakanlıkların da denetim yetkisi bulunmaktadır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı, malların kalitesine, standardına ve gıda güvenilirliğine ilişkin
gerekli denetimleri yapmakla görevli ve yetkilidir. Yine Sağlık Bakanlığının,
genel sağlığın korunması ve hijyen ile ilgili olarak diğer mevzuattan
kaynaklanan görev ve yetkileri saklı tutulmuştur. Ancak, çalışmanın kapsamı gereği bu
Bakanlıkların Hal Kanunu uyarınca yaptıkları denetime değinilmeyecektir.
[2] Toptancı halleri, Yönetmeliğin 5 inci maddesinde
işyeri sayısına göre küçük, orta ve büyük şeklinde sınıflandırılmıştır. Zorunlı
hizmet tesislerinin oluşturulmasında bu sınıflandırma esas alınmıştır.
[3] Belediyelerin Pazar yerlerine ilişkin denetimleri
makale konusu dışında tutulmuştur.
[4]34. maddenin 3. fıkrası şu şekildedir: “Değişik:RG-1/7/2013-28694) Aynı toptancı halinde faaliyet
gösterenler, mal fiyatlarının yükselmesine sebebiyet vermemek veya düşmesine
engel olmamak kaydıyla, kendi aralarında mal alabilir, satabilir veya
devredebilir. Ancak, bu alım, satım ve devirler, piyasa şartlarına göre
malların bir kısmı veya tamamı için toptancı hali bazında ya da genel olarak
Bakanlıkça sınırlandırılabilir”
[5] 32. madde şu şekildedir: “İşyerlerinin devri
MADDE
32 – (1) Kiralanan
işyerleri, vefat etme veya iş göremeyecek derecede kaza geçirme, hastalık ya da
yaşlılık gibi zaruri hallerde kanuni mirasçılara devredilebilir.
(2) Kiracının vefatı halinde devir, vefat
tarihinden itibaren üç ay içinde yazılı talepte bulunulması ve kanuni
mirasçıların anlaşmasına bağlıdır. Mirasçıların anlaştığını gösterir noter
onaylı belge ile veraset ilamı talep dilekçesine eklenir.
(3) Vefat dışında birinci fıkrada
belirtilen diğer durumlarda devir, yazılı talepte (Değişik ibare:RG-1/7/2013-28694)bulunulmasına bağlıdır.
(4) Birinci fıkrada belirtilen
nedenlerden dolayı yapılan devir işlemlerinden herhangi bir ücret tahsil
edilmez.
(5) 36 ncı maddenin dokuzuncu veya on
birinci fıkralarındaki ya da 37 nci maddenin birinci fıkrasının (g) bendindeki
veya 42 nci maddenin altıncı fıkrasındaki hükümlere aykırı hareket etmeleri
nedeniyle herhangi bir cezai işlem uygulanmamış olan kiracılar, birinci fıkra
hükmü dışında işyerlerini başkalarına devredebilir.
(6) Beşinci fıkraya göre işyerlerini
devredecekler, devir taleplerini toptancı hal yönetim birimine yazılı olarak
bildirir. Devir talebinin bu Yönetmelik hükümlerine uygunluğu, (Mülga ibare:RG-1/7/2013-28694) (…) hal
yönetim birimince kontrol edilir. Talebin, belediye ve işletim yetkisi
devredilmiş toptancı hallerinde belediye encümenince, özel toptancı hallerinde
ise hal yöneticisince uygun görülmesi halinde, mevcut kira sözleşmesi aynı
şartlar dâhilinde kiracılık hakkını devralacak olanlarla yapılır. Bu şekilde
kiracılık hakkını devralanlar, kiracılık hakkını devredenlerle yapılmış olan
kira sözleşmesinde belirtilen süreyi tamamlar.
(7) Kiracılık hakkını devralacaklarda, 29
uncu maddedeki şartlar aranır.
(8) İşyeri malikleri, işyerlerini 29 uncu
maddede belirtilen şartları haiz olan gerçek veya tüzel kişilere satış yoluyla
devredebilir. Devir talebi, toptancı hal yönetim birimine yazılı olarak
bildirilir. Devir talebinin bu Yönetmelik hükümlerine uygunluğu, (Mülga ibare:RG-1/7/2013-28694) (…) hal
yönetim birimince kontrol edilir. Talebin, belediye ve işletim yetkisi
devredilmiş toptancı hallerinde belediye encümenince, özel toptancı hallerinde
ise hal yöneticisince uygun görülmesi halinde, devir işlemi bu Yönetmelik ve
diğer ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilir.
(9) İşyerlerinin başkalarına devri için
ilgililerin haklarında uygulanmamış olması gereken beşinci fıkradaki cezai
işlemler, Kanunun 11 inci maddesinde belirtilen diğer cezaları da kapsayacak
şekilde Bakanlıkça yeniden belirlenebilir”
[6] 29 uncu madde şu şekildedir: “İşyerinde faaliyet gösterenlerde aranılacak
şartlar
MADDE
29 – (1) Toptancı
halinde işyeri kiralanacak veya satılacak üreticilerde aşağıda belirtilen
şartlar aranır:
a) Sebze veya meyve üreticisi olması,
b) Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
bünyesinde tutulan ilgili sistemlere kayıtlı olması,
c) Belediye meclisince belirlenen tutardaki
teminatı vermesi,
ç) Başvuru tarihinden önceki bir yıl
içinde toptancı halindeki işyerinin kira sözleşmesinin feshine veya satış
işleminin iptaline karar verilmemiş olması,
d) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk
Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; (Mülga ibare:RG-31/12/2012-28514
4.mükerrer)(1) (…) devletin güvenliğine karşı suçlar, anayasal
düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet,
hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas,
ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan
malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olmaması,
e) İlgili mevzuatla aranılan diğer
şartlara sahip olması.
(2) Toptancı halinde işyeri kiralanacak
veya satılacak üretici örgütlerinde aşağıda belirtilen şartlar aranır:
a) Vergi mükellefi olması,
b) Başvuru tarihinden önceki bir yıl
içinde toptancı halindeki işyerinin kira sözleşmesinin feshine veya satış
işleminin iptaline karar verilmemiş olması,
c) Yönetim kurulu üyelerinin birinci
fıkranın (d) bendinde aranılan şartlara sahip olması,
ç) Belediye meclisince belirlenen
tutardaki teminatı vermesi,
d) İlgili mevzuatla aranılan diğer
şartlara sahip olması.
(3) Toptancı halinde işyeri kiralanacak
veya satılacak komisyoncu ve tüccarlarda aşağıda belirtilen şartlar aranır:
a) Sebze veya meyve toptan ticareti ile
iştigal etmesi,
b) İlgili meslek odasına kayıtlı olması,
c) Vergi mükellefi olması,
ç) Başvuru tarihinden önceki bir yıl
içinde toptancı halindeki işyerinin kira sözleşmesinin feshine veya satış
işleminin iptaline karar verilmemiş olması,
d) Komisyoncu ve tüccarların gerçek kişi
olması halinde bu kişilerin, tüzel kişi olması halinde ise yönetim kurulu
üyelerinin birinci fıkranın (d) bendinde aranılan şartlara sahip olması,
e) Belediye meclisince belirlenen tutardaki
teminatı vermesi,
f) İlgili mevzuatla aranılan diğer
şartlara sahip olması.
(4) (Değişik:RG-1/7/2013-28694)
İşyeri kiralama veya satın alma talebinde bulunanlar, Ek-3’te yer alan dilekçe,
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı bünyesinde tutulan ilgili sistemlere
kayıtlı olduğunu gösterir belge/üretici örgütü belgesi/ilgili meslek odasına
kayıtlı olduğunu gösterir belge ve 31 inci maddeye göre belediye adına ve
lehine düzenlenmiş teminatlar ile gayri kabili rücu yetki belgesi ile birlikte
ilgili toptancı haline başvurur.
(5) (Mülga:RG-1/7/2013-28694)
(6)
Dördüncü (Değişik
ibare:RG-1/7/2013-28694)fıkrada belirtilen teminat ve gayri kabili
rücu yetki belgesi, kiralama veya satışa ilişkin sözleşmenin akdine kadar
verilebilir”
[7] Hukuken geçerli bir
mazereti bulunmaksızın toptancı halindeki işyerini aralıksız on beş gün veya
bir takvim yılında altmış gün kapatması,
[8] 04.08.2012 tarih ve 28374 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanmıştır.
[9] 12.07.2012 tarih ve 28351 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanmıştır.
[10] 11.07.2012 tarih ve 28350 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanmıştır.
[11] 07.07.2012 tarih ve 28346 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder