ÖZET
5957 sayılı Kanunla, sebze ve meyve ticaretinin kayıt
altına alınması ve bu alanda yaşanan kayıt dışılığın en aza indirilmesi
amacıyla getirilen Hal Kayıt Sistemi, halde veya hale bildirilerek işlem
gören malların cinsine, miktarına, fiyatına, alıcı ve satıcısına ilişkin
bilgiler ile Bakanlıkça gerekli görülecek diğer hususların elektronik ortamda
tutulması, elektronik ortamda tutulan bu bilgilerin izlenmesi ve duyurulması,
meslek mensuplarının kayıt altına alınması, bunlara yönelik veri tabanının oluşturulması
ve toptancı halleri arasında ortak bilgi paylaşımının ve iletişimin sağlanması
amacıyla kurulmuştur. Bu makale sistemin nasıl işlediğini ortaya koymaktadır.
Anahtar Kelimeler: HKS, Belediye, Toptancı Hal, Bildirim
1.
GİRİŞ
Hal Kayıt
Sistemi, “https://hks.hal.gov.tr/Pages/Account/Login.aspx” web adresi üzerinden
çalışmakta olup; söz konusu adrese Gümrük ve Ticaret Bakanlığının internet
sitesindeki (http://www.gtb.gov.tr) “ana sayfa/e-işlemler” menüsünde yer alan
uygulamalar bölümündeki “Hal Kayıt Sistemi” linkinden de erişim mümkündür.
Hal Kayıt
Sistemi; 26/03/2010 tarihli ve 27533 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak
01/01/2012 tarihinde yürürlüğe giren, 5957 sayılı “Sebze ve Meyveler ile
Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi
Hakkında Kanun”un (5957 sayılı Kanun) 16’ncı maddesinin dördüncü fıkrasına
istinaden Bakanlıkçaa kurulmuştur. Sistem 15/02/2012 tarihinde resmi olarak
kullanıma açılmıştır.
Hal Kayıt
Sistemiyle; halde veya hale bildirilerek işlem gören malların cinsine,
miktarına, fiyatına, alıcı ve satıcısına ilişkin bilgiler ve Bakanlıkça gerekli
görülecek diğer hususların elektronik ortamda tutulması ve elektronik ortamda
tutulan bu bilgilerin izlenmesi ve duyurulması, meslek mensuplarının kayıt
altına alınması, bunlara yönelik veri tabanının oluşturulması ve toptancı
halleri arasında ortak bilgi paylaşımının ve iletişimin sağlanması
amaçlanmaktadır.
2.
HAL RÜSMUNUN MÜKELLEFİ: BİLDİRİMCİ
2.1.Bildirim Nedir?
Bildirim;
bildirim miktarı veya üzerindeki malların üretildiği yerden veya girdiği gümrük
kapısının bulunduğu yerden her ne sebeple olursa olsun sevkinden önce
bildirimciler tarafından Hal Kayıt Sistemine (HKS) yapılan beyan işlemidir.
HKS, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı nezdinde, toptancı halleri, halde
veya hale bildirilerek işlem gören malların cinsine, miktarına, fiyatına, alıcı
ve satıcısına ilişkin bilgiler ile Bakanlıkça gerekli görülecek diğer hususları
elektronik ortamda tutan ortak veri tabanıdır.
Bildirime tabi olan mallar
şunlardır:
-
Sınaî
üretimde kullanılmak üzere satın alınan mallar.
-
İhraç
edilmek üzere satın alınan mallar.
-
İlgili
mevzuatı çerçevesinde ithal edilen mallar.
-
1/12/2004
tarihli ve 5262 sayılı Organik Tarım Kanunu kapsamında organik tarım
faaliyetleri esaslarına uygun olarak üretilen ham, yarı mamul veya mamul
haldeki sertifikalı ürünler.
-
Üretici
örgütlerince toptancı hali dışında satılan mallar.
-
İyi
tarım uygulamaları kapsamında sertifikalandırılan ürünler ve
-
Fatura
veya müstahsil makbuzu ile üreticilerden satın alınan mallar.
İthal edilen mallar
malın girdiği gümrük kapısının bulunduğu yerdeki toptancı haline, diğer mallar
ise malların üretildiği yerdeki toptancı haline yapılır.
2.1. Bildirimci Kimdir?
Bildirimciler,
organik ve iyi tarım uygulamaları kapsamında üretilen sertifikalı ürünler dâhil
bildirim miktarı veya üzerindeki sebze ve meyvelerin her ne şekilde olursa
olsun alımı, satımı ve devrini yapan gerçek veya tüzel kişilerdir. Bu kişiler;
-Sınaî
üretimde kullanmak üzere mal satın alan sanayiciler,
-İhraç etmek
üzere mal satın alan ihracatçılar,
-İlgili
mevzuatı çerçevesinde mal ithal eden ithalatçılar,
-Üretici
örgütleri,
-Komisyoncular,
-Tüccarlar,
-Üreticiden
temin ettiği malları, tüketiciye satan market, manav, pazarcı ve diğer
perakendeciler,
-Üreticiden
temin ettiği malları münhasıran kendi tüketiminde kullanan lokanta, otel,
yemekhane, hastane ve yurt gibi kuruluşlardır.
Bildirimciler,
sisteme kaydolmak zorundadır.
Malların
depolandığı, işlendiği veya sevk edildiği depo, şube, tesis veya dağıtım
merkezleri de sisteme kaydolacaktır.
Kendilerince
üretilen henüz satışa konu olmamış malları depolama amacıyla sevk eden ya da
toptancı halinde işyeri bulunan üreticiler de sisteme kaydolacaktır.
2.2. Bildirim İşlemi Nasıl
Yapılır?
Bildirim
işlemi 3 farklı şekilde yapılır:
-Toptancı
haline doğrudan başvurularak yapılacak bildirimlerde, bildirimcinin veya
yetkilendirdiği kişinin beyanına göre toptancı halinde görevli personelce,
-Sistem
internet sayfası üzerinden çevrimiçi yapılacak bildirimlerde, doğrudan
bildirimcilerce,
-Çağrı
merkezi üzerinden telefonla yapılacak bildirimlerde ise, bildirimcinin beyanına
göre çağrı merkezinde görevli personelce,
sistem
üzerinden yapılacaktır.
Sisteme ilk
giriş, bildirimci olarak sisteme kaydolan kişilere hal ya da Ticaret İl
müdürlüğü tarafından verilen kullanıcı adı ve şifresi ile yapılacak (güvenlik
kodunun da yazılması gerekmektedir), sisteme giriş yapan bildirimci şifresini
değiştirecek ve daha sonraki girişlerinde kendi oluşturduğu şifresini
kullanacaktır.
Sistem
üzerinden yapılan bildirimlerin iptal işlemleri hal müdürlüklerince veya
Ticaret il müdürlüklerince yapılmaktadır. Yanlış yapılan bildirimlerin iptal
işlemleri için toptancı halinde faaliyet gösterenlerin ilgili toptancı hal
yönetimine, hal dışında faaliyet gösterenlerin ise Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
ticaret il müdürlüklerine bir dilekçe ile müracaat etmeleri gerekmektedir.
Sistemden
kaynaklanan sorunlar nedeniyle bildirim işleminin sistem üzerinden yapılamadığı
durumlarda, bildirim işlemi bildirimci veya yetkilendirdiği kişi tarafından
Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin 5 nolu ekinde
yer alan belgenin doldurulması ve ilgili toptancı haline onaylatılması
suretiyle gerçekleştirilebilecektir. Onay işleminden önce bildirimcinin veya
yetkilendirdiği kişinin kimlik bilgilerine ilişkin gerekli sorgulamalar
yapılacaktır. Onaylanan belgenin bir nüshası bildirimciye verilecek ve diğer
nüshası sisteme işlenmek üzere ilgili toptancı halince muhafaza edilecektir. Bu
belge, malın künyesi olarak kullanılabilecektir.
2.2.3. Mala Ait Künyenin
Oluşması
Künye,
bildirim yapıldıktan sonra sistem tarafından oluşturulan ve malın üretim
yerini, cinsini, miktarını, hangi üretici/işletmeye ait olduğunu ve varsa
sertifika bilgilerini içeren belgedir. Künye, ilgililer tarafından sistem
üzerinden barkodlu etiket olarak bastırılabilmektedir.
Bildirim yapıldıktan sonra, sistem
tarafından bu işleme ilişkin bir künye oluşturulur. Künye, malın üretim yerini,
cinsini, miktarını, hangi üretici/işletmeye ait olduğunu, varsa sertifika
bilgilerini ve Bakanlıkça uygun görülen diğer hususları içerir.
Her bir künye için sistem
tarafından özgün bir künye numarası üretilir. Bu numara ve Bakanlıkça
belirlenecek diğer bilgiler, bildirimde bulunulan mal miktarına göre ilgililer
tarafından sistem üzerinden belge veya barkodlu etiket olarak basılır.
Bakanlık, barkodlu etiket kullanımını zorunlu kılabilir ve sistem üzerinden
basılacak etiket adedini uygulama veya standartları dikkate alarak
sınırlandırabilir.
Toptan veya perakende mal
satışında, malların üzerinde veya kap ya da ambalajlarının herkes tarafından
kolaylıkla görülebilecek bir yerinde bu maddede belirtilen künyenin
bulundurulması zorunludur.
Künyenin malların üzerinde veya kap
ya da ambalajlarının herkes tarafından kolaylıkla görülebilecek bir yerinde
bulundurulma zorunluluğu, malların üretildiği yerden veya girdiği gümrük
kapısının bulunduğu yerden satışa sunulacağı yere sevki aşamasında aranmaz.
3.
HAL RUSMUNUN OLUŞMASI
3.1.Bildirime Tabi Olan Mallar
5957 sayılı Kanunda bildirime tabi
olan mallar; a) Sınaî üretimde kullanılmak üzere satın alınan mallar. b) İhraç
edilmek üzere satın alınan mallar. c) İlgili mevzuatı çerçevesinde ithal edilen
mallar. ç) 1/12/2004 tarihli ve 5262 sayılı Organik Tarım Kanunu kapsamında
organik tarım faaliyetleri esaslarına uygun olarak üretilen ham, yarı mamul
veya mamul haldeki sertifikalı ürünler. d) Üretici örgütlerince toptancı hali
dışında satılan mallar. f) İyi tarım uygulamaları kapsamında
sertifikalandırılan ürünler ve g) Fatura veya müstahsil makbuzu ile
üreticilerden satın alınan mallar şeklinde sıralanmıştır.
Toptancı haline
bildirim; “Bakanlıkça belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde birinci
fıkranın (a), (b), (ç), (d), (e), (f) ve (g) bentlerinde belirtilen malların
üretildiği yerdeki toptancı haline, (c) bendinde belirtilen malların ise malın
girdiği gümrük kapısının bulunduğu yerdeki toptancı haline yapılan beyan
işlemi” olarak ifade edilmiştir.
3.2.Bildirim ile Hal Rusmu
Arasındaki Doğrusal Bağlantı
5957
sayılı Kanunun “Hal rüsumu” başlıklı 8’inci maddesine göre;
Toptancı halinde satılan mallardan
yüzde bir,
Toptancı hali dışında satılan
mallardan yüzde iki oranında hal rüsumu tahsil edilir.
Ancak, üretici örgütlerince
toptancı halinde satılan mallar ile toptancı haline bildirimde bulunmak
şartıyla; Sınaî üretimde kullanılmak üzere satın alınan mallardan, İhraç edilmek
üzere satın alınan mallardan, Organik Tarım Kanunu kapsamında organik tarım
faaliyetleri esaslarına uygun olarak üretilen ham, yarı mamul veya mamul
haldeki sertifikalı ürünlerden, Üretici örgütlerince toptancı hali dışında
satılan mallardan, iyi tarım uygulamaları kapsamında sertifikalandırılan
ürünlerden ve Fatura veya müstahsil makbuzu ile üreticilerden satın alınan
mallardan mallardan hal rüsumu alınmaz.
Sınaî üretimde kullanılmak üzere
satın alınan malların sınai üretimde
kullanılmayan, İhraç edilmek üzere satın alınan mallardan ise ihraç edilmeyen
kısmından hal rüsumu alınır.
Gıda güvenilirliği ve kalitesi
analizleri, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca yetkilen-dirilmiş kamu
laboratuvarlarında veya özel laboratuvarlarda yapıldığı belgelenen mallar
üzerinden alınacak hal rüsumu, yarısı oranında alınır.
Hal rüsumu, malları satın alanlarca toptan satış bedeli
üzerinden toptancı hali bulunan belediye veya işletmelere ödenen meblağdır. Hal
rüsumu, bildirim işleminin tamamlanmasıyla tahakkuk eder.
HKS’de bildirim işlemi, bildirimin kaynakları ile
bildirim silme işlemlerinin safhaları, ön bilgilendirme mahiyetinde olmak
üzere, www.hal.gov.tr internet sitesinden alıntı yapılmak ve
(bildirimci vasfı olan sistemin temel aktörleri bağlamında) temsilî bir şema
hazırlanmak suretiyle aşağıda özetlenmiştir:
Hal rüsumu, yeterli hizmet
altyapısına sahip bankalar nezdinde malın üretildiği yerdeki toptancı halinin
bağlı olduğu belediye veya işletmecisi adına açılacak hesaba beş iş günü içinde
yatırılır. Bu hesapta toplanan tutarın yüzde yetmiş beşi, malın tüketime
sunulduğu yerdeki toptancı halinin bağlı olduğu belediye veya işletmecisi adına
açılacak hesaba aylık olarak izleyen ayın beşinci gününe kadar aktarılır.
Malın üretildiği veya tüketildiği
yerde toptancı hali bulunmaması veya birden fazla toptancı halinin bulunması
durumunda hal rüsumu, Bakanlıkça belirlenecek toptancı halinin bağlı olduğu
belediye veya işletmecisi adına açılacak hesaba yatırılır veya aktarılır.
3.3.Bildirim
Yapılmamasının Sonucu: Cezalı Hal Rusmu:
5957 sayılı Kanun hükümlerine
aykırı olarak;
Toptancı haline bildirilmeden
toptancı hali dışında toptan alınıp satılan ya da toptancı halinde satılmak
üzere bildirimde bulunulup toptancı hali dışında toptan satılan,
Toptancı halinden satın alınmadan
veya toptancı haline bildirilmeden perakende satılan miktarına, değerine,
üretim şekline veya künyesinde belirtilen diğer hususlara ilişkin gerçeğe
aykırı beyanda bulunulan, mallar için
hal rüsumu, tespitin yapıldığı yerdeki toptancı halinde bir önceki gün o
mallar için oluşan birim fiyatların en yükseği esas alınarak belirlenen toptan satış bedelinin yüzde yirmi beşi
oranında cezalı olarak alınır.
5957 sayılı Kanun uyarınca
çıkarılıp, 07/07/2012 tarihli ve 28346 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak,
yürürlüğe konulan Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında
Yönetmeliğin (Haller Yönetmeliği) “Toptancı hal
yönetim biriminin görev, yetki ve sorumlulukları” başlıklı 19’uncu
maddesinin birinci fıkrasında;
“g) İşyerleri ile burada faaliyet
gösteren üretici, üretici örgütü, komisyoncu ve tüccarlara ilişkin bilgileri
sisteme kaydetmek, kayıtlı bilgileri güncellemek, sisteme kaydedilenlerin her
biri için dosya açmak ve ilgili evrakı bu dosyada muhafaza etmek,
ğ) Haldeki diğer yerlerin ve
buralarda faaliyet gösterenlerin kayıtlarını tutmak ve güncellemek,
h) Toptancı haline gelen araçlar
ile halden çıkan araçlarda bulunan mallara ilişkin kontrol ve kayıt işlemleri
ile bu bilgiler doğrultusunda stok kontrolünü yapmak,
ı) Sebze ve meyvenin cins, miktar
ve fiyatları ile Bakanlıkça uygun görülen diğer bilgileri elektronik ortamda
tutmak, bu bilgilerden istatistikler oluşturarak uygun görülenleri yayımlamak
ve ilgili kurum ve kuruluşlarca istenilenleri vermek,
i) Bildirim işlemleri ile hal
rüsumuna ilişkin iş ve işlemleri yürütmek, bildirimciler tarafından iletilen
analiz sonuçlarını aynı gün içinde sisteme işlemek,
j) Bu Yönetmelik çerçevesinde,
gerekli denetimleri yapmak ve mevzuata aykırı eylemleri tespit edilenler
hakkında cezai işlem uygulamak veya uygulanmasını sağlamak,
k) Bu Yönetmeliğin uygulanması ile
ilgili idari düzenlemeler yapmak,
l) Toptancı halin faaliyetlerinin
yürütülmesine ilişkin her türlü mal ve hizmet satın alım işlemlerini ilgili
mevzuat hükümleri çerçevesinde yürütmek veya yürütülmesini sağlamak,
m) Evrak, arşiv, demirbaş ve
ayniyatlara ilişkin işlemleri yürütmek, defter ve kayıtları tutmak ve muhafaza
etmek, belge ve yazışmaları usulü dairesinde dosyalamak ve saklamak,
s) Bildirimde bulunmak üzere
doğrudan hale başvuranların bildirim işlemlerinin sağlıklı bir şekilde
yürütülmesi için gerekli tedbirleri almak,
ş) Bu Yönetmelik ve ilgili
mevzuatta öngörülen diğer iş ve işlemleri yerine getirmek ”
görevleri toptancı hal yönetim
birimince yapılacak iş ve işlemler arasında sayılmıştır.
23’üncü
maddesine göre ise; Toptancı
halleri, hal zabıtaları aracılığıyla bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde
toptancı hali içinde gerekli denetim ve uygulamaları yapmakla görevli ve
yetkilidir.
Belediyeler, ilgili yönetmelik
hükümleri saklı kalmak ve yetki alanları içinde olmak kaydıyla, toptancı hali
dışında bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde hal zabıtaları aracılığıyla
denetim yapma yetkisini haizdir.
Sınırı ve mücavir alanları içinde
toptancı hali bulunmayan belediyeler, bu denetimi belediye zabıtaları
aracılığıyla yerine getirir.
Hal zabıtaları ile toptancı
halindeki işyeri ve diğer yerlerle sınırlı olmak kaydıyla hal yöneticisince
görevlendirilen personel, Kanun ve bu Yönetmelik kapsamına giren hususlarda
ilgili kişilerden her türlü bilgi, belge ve defterleri istemeye, bunları
incelemeye ve örneklerini almaya yetkili olup, ilgililer istenilen bilgi, belge
ve defterler ile bunların örneklerini noksansız ve gerçeğe uygun olarak vermek,
yazılı ve sözlü bilgi taleplerini karşılamak ve her türlü yardım ve kolaylığı
göstermekle yükümlüdür.
SONUÇ
Görüleceği üzere HKS; sebze ve
meyvelerin tarladan çıkmasından tüketime sunulmasına kadar olan süreçte nerde
üretildiğini, kim tarafından satın alındığını, kime satıldığını bizlere
gösteren, malların kimliklerini kendi içinde barındıran bu çerçevede hangi
üretim bölgesinde ne kadar malın ne kadar üretildiğini, hangi malın nerde ne
kadar tüketildiğini bizlere fotoğraflayıp istatistiki bilgi veren, aynı zaman
da kayıtdışılığı önleme noktasında önemli role sahip, bu arada da Belediyelere
önemli yetki ve görevler yükleyen bir sistem olarak dikkati çekmektedir.
KAYNAKÇA
http://www.hal.gov.tr/Sayfalar/AnaSayfa.aspx
5957 sayılı
Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların
Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, 26/03/2010 tarihli ve 27533 sayılı
Resmi Gazete
Sebze ve
Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik, 07/07/2012
tarihli ve 28346 sayılı Resmi Gazete
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder