Not: Bu Makale Maliye Postasi Nisan 2017, Yerel Yönetim ve Denetim Mart 2017, Mahalli İdareler Dergisi Mart 2017 sayılarında yayımlanmıştır.
ÖZET
5957 sayılı Kanunla, sebze ve meyve ticaretinin kayıt
altına alınması ve bu alanda yaşanan kayıt dışılığın en aza indirilmesi
amacıyla getirilen Hal Kayıt Sistemi, halde veya hale bildirilerek işlem
gören malların cinsine, miktarına, fiyatına, alıcı ve satıcısına ilişkin
bilgiler ile Bakanlıkça gerekli görülecek diğer hususların elektronik ortamda
tutulması, elektronik ortamda tutulan bu bilgilerin izlenmesi ve duyurulması,
meslek mensuplarının kayıt altına alınması, bunlara yönelik veri tabanının
oluşturulması ve toptancı halleri arasında ortak bilgi paylaşımının ve
iletişimin sağlanması amacıyla kurulmuştur. Bu makale sistemin nasıl işlediğini
ortaya koymaktadır.
Anahtar Kelimeler: HKS, Belediye, Toptancı Hal, Bildirim
1. GİRİŞ
Hal Kayıt
Sistemi, “https://hks.hal.gov.tr/Pages/Account/Login.aspx” web adresi üzerinden
çalışmakta olup; söz konusu adrese Gümrük ve Ticaret Bakanlığının internet
sitesindeki (http://www.gtb.gov.tr) “ana sayfa/e-işlemler” menüsünde yer alan
uygulamalar bölümündeki “Hal Kayıt Sistemi” linkinden de erişim mümkündür.
Hal Kayıt
Sistemi; 26/03/2010 tarihli ve 27533 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak
01/01/2012 tarihinde yürürlüğe giren, 5957 sayılı “Sebze ve Meyveler ile
Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi
Hakkında Kanun”un (5957 sayılı Kanun) 16’ncı maddesinin dördüncü fıkrasına
istinaden Bakanlığımızca kurulmuştur. Sistem 15/02/2012 tarihinde resmi olarak
kullanıma açılmıştır.
Hal Kayıt
Sistemiyle; halde veya hale bildirilerek işlem gören malların cinsine,
miktarına, fiyatına, alıcı ve satıcısına ilişkin bilgiler ve Bakanlıkça gerekli
görülecek diğer hususların elektronik ortamda tutulması ve elektronik ortamda
tutulan bu bilgilerin izlenmesi ve duyurulması, meslek mensuplarının kayıt altına
alınması, bunlara yönelik veri tabanının oluşturulması ve toptancı halleri
arasında ortak bilgi paylaşımının ve iletişimin sağlanması amaçlanmaktadır.
2. HKS’ye BİLDİRİM
İŞLEMİ NEDİR?
2.1. Bildirim
İşleminin Yasal Dayanağı
5957 sayılı Kanunun -“Malların analizi, kaydı, izlenmesi ve duyurulması” başlıklı 16’ncı
maddesinin; Üçüncü fıkrasındaki; “Toptancı halleri, halde veya hale
bildirilerek işlem gören malların cinsine, miktarına, fiyatına, alıcı ve
satıcısına ilişkin bilgiler ile Bakanlıkça gerekli görülecek diğer hususları
elektronik ortamda tutmak, bunlardan 6 ncı maddenin dördüncü fıkrasında
belirtilenleri kamuoyuna duyurmak, hal kayıt sistemi için gerekli olan verileri
sağlamak ve bunları sisteme aktarmak, hale giren ve çıkan malları kontrol
altına almak ve denetlemekle görevli ve yükümlüdür. Bu görev ve yükümlülüklerin
yerine getirilmesi için ihtiyaç duyulan bilgi işlem sisteminin kurulmasından ve
lüzumlu diğer teknik donanımın sağlanmasından özel toptancı hali işletmecileri
ile belediyeler sorumludur.” hükmüyle toptancı hallerin görev ve sorumlulukları
vurgulanmış,
Dördüncü
fıkrasındaki; “Üçüncü fıkra uyarınca elektronik ortamda tutulan bilgilerin
izlenmesi ve duyurulması, meslek mensuplarının kayıt altına alınması, bunlara
yönelik veri tabanının oluşturulması ve toptancı halleri arasında ortak bilgi
paylaşımının ve iletişimin sağlanması amacıyla, Bakanlık bünyesinde elektronik
ortamda merkezi hal kayıt sistemi kurulur. Gerekli görülmesi halinde bu sistem,
diğer kurumlar nezdinde tutulan kayıt sistemleriyle çevrimiçi olarak birbirine
bağlanır.” hükmüyle de Hal Kayıt Sisteminin (HKS) kuruluşuna dayanak
oluşturulmuştur.
Bildirim;
bildirim miktarı veya üzerindeki malların üretildiği yerden veya girdiği gümrük
kapısının bulunduğu yerden her ne sebeple olursa olsun sevkinden önce
bildirimciler tarafından Hal Kayıt Sistemine yapılan beyan işlemidir.
2.2. Bildirim
İşleminin Yapılma Şekli
2.2.1. Bildirimci Kimdir?
Bildirimciler,
organik ve iyi tarım uygulamaları kapsamında üretilen sertifikalı ürünler dâhil
bildirim miktarı veya üzerindeki sebze ve meyvelerin her ne şekilde olursa
olsun alımı, satımı ve devrini yapan gerçek veya tüzel kişilerdir. Bu kişiler;
-Sınaî üretimde
kullanmak üzere mal satın alan sanayiciler,
-İhraç etmek
üzere mal satın alan ihracatçılar,
-İlgili
mevzuatı çerçevesinde mal ithal eden ithalatçılar,
-Üretici
örgütleri,
-Komisyoncular,
-Tüccarlar,
-Üreticiden
temin ettiği malları, tüketiciye satan market, manav, pazarcı ve diğer
perakendeciler,
-Üreticiden
temin ettiği malları münhasıran kendi tüketiminde kullanan lokanta, otel,
yemekhane, hastane ve yurt gibi kuruluşlardır.
Bildirimciler,
sisteme kaydolmak zorundadır.
Malların
depolandığı, işlendiği veya sevk edildiği depo, şube, tesis veya dağıtım
merkezleri de sisteme kaydolacaktır.
Kendilerince
üretilen henüz satışa konu olmamış malları depolama amacıyla sevk eden ya da
toptancı halinde işyeri bulunan üreticiler de sisteme kaydolacaktır.
2.2.2. Bildirim İşlemi Nasıl Yapılır?
Bildirim
işlemi;
-Toptancı
haline doğrudan başvurularak yapılacak bildirimlerde, bildirimcinin veya
yetkilendirdiği kişinin beyanına göre toptancı halinde görevli personelce,
-Sistem
internet sayfası üzerinden çevrimiçi yapılacak bildirimlerde, doğrudan
bildirimcilerce,
-Çağrı merkezi
üzerinden telefonla yapılacak bildirimlerde ise, bildirimcinin beyanına göre
çağrı merkezinde görevli personelce,
sistem
üzerinden yapılacaktır.
Sisteme ilk
giriş, bildirimci olarak sisteme kaydolan kişilere hal ya da Ticaret İl
müdürlüğü tarafından verilen kullanıcı adı ve şifresi ile yapılacak (güvenlik
kodunun da yazılması gerekmektedir), sisteme giriş yapan bildirimci şifresini
değiştirecek ve daha sonraki girişlerinde kendi oluşturduğu şifresini
kullanacaktır.
Sistem
üzerinden yapılan bildirimlerin iptal işlemleri hal müdürlüklerince veya
Ticaret il müdürlüklerince yapılmaktadır. Yanlış yapılan bildirimlerin iptal
işlemleri için toptancı halinde faaliyet gösterenlerin ilgili toptancı hal
yönetimine, hal dışında faaliyet gösterenlerin ise Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
ticaret il müdürlüklerine bir dilekçe ile müracaat etmeleri gerekmektedir.
Sistemden
kaynaklanan sorunlar nedeniyle bildirim işleminin sistem üzerinden yapılamadığı
durumlarda, bildirim işlemi bildirimci veya yetkilendirdiği kişi tarafından
Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin 5 nolu ekinde
yer alan belgenin doldurulması ve ilgili toptancı haline onaylatılması
suretiyle gerçekleştirilebilecektir. Onay işleminden önce bildirimcinin veya
yetkilendirdiği kişinin kimlik bilgilerine ilişkin gerekli sorgulamalar
yapılacaktır. Onaylanan belgenin bir nüshası bildirimciye verilecek ve diğer
nüshası sisteme işlenmek üzere ilgili toptancı halince muhafaza edilecektir. Bu
belge, malın künyesi olarak kullanılabilecektir.
2.2.3. Bildirim İşleminden Sonra Künye Oluşması.
Künye, bildirim
yapıldıktan sonra sistem tarafından oluşturulan ve malın üretim yerini,
cinsini, miktarını, hangi üretici/işletmeye ait olduğunu ve varsa sertifika
bilgilerini içeren belgedir. Künye, ilgililer tarafından sistem üzerinden
barkodlu etiket olarak bastırılabilmektedir.
Bildirim yapıldıktan sonra, sistem tarafından bu işleme ilişkin bir künye
oluşturulur. Künye, malın üretim yerini, cinsini, miktarını, hangi
üretici/işletmeye ait olduğunu, varsa sertifika bilgilerini ve Bakanlıkça uygun
görülen diğer hususları içerir.
Her bir künye için sistem tarafından özgün bir künye numarası üretilir.
Bu numara ve Bakanlıkça belirlenecek diğer bilgiler, bildirimde bulunulan mal
miktarına göre ilgililer tarafından sistem üzerinden belge veya barkodlu etiket
olarak basılır. Bakanlık, barkodlu etiket kullanımını zorunlu kılabilir ve
sistem üzerinden basılacak etiket adedini uygulama veya standartları dikkate
alarak sınırlandırabilir.
Toptan veya perakende mal satışında, malların üzerinde veya kap ya da ambalajlarının
herkes tarafından kolaylıkla görülebilecek bir yerinde bu maddede belirtilen
künyenin bulundurulması zorunludur.
Künyenin malların üzerinde veya kap ya da ambalajlarının herkes
tarafından kolaylıkla görülebilecek bir yerinde bulundurulma zorunluluğu,
malların üretildiği yerden veya girdiği gümrük kapısının bulunduğu yerden
satışa sunulacağı yere sevki aşamasında aranmaz.
3. HKS’ye BİLDİRİM
SONRASI HAL RUSMUNUN OLUŞMASI
3.1. Bildirime Tabi Olan Mallar.
5957 sayılı Kanunun “Toptancı
haline bildirim, malların toptan ve perakende alım satımı” başlıklı 4’üncü
maddesinin birinci fıkrasında, bildirime tabi olan mallar; a) Sınaî
üretimde kullanılmak üzere satın alınan mallar. b) İhraç edilmek üzere satın
alınan mallar. c) İlgili mevzuatı çerçevesinde ithal edilen mallar. ç)
1/12/2004 tarihli ve 5262 sayılı Organik Tarım Kanunu kapsamında organik tarım
faaliyetleri esaslarına uygun olarak üretilen ham, yarı mamul veya mamul
haldeki sertifikalı ürünler. d) Üretici örgütlerince toptancı hali dışında satılan
mallar. f) İyi tarım uygulamaları kapsamında sertifikalandırılan ürünler ve g)
Fatura veya müstahsil makbuzu ile üreticilerden satın alınan mallar şeklinde
sıralanmıştır.
İkinci
fıkrasında, toptancı haline bildirim; “Bakanlıkça belirlenecek usul ve
esaslar çerçevesinde birinci fıkranın (a), (b), (ç), (d), (e), (f) ve (g)
bentlerinde belirtilen malların üretildiği yerdeki toptancı haline, (c)
bendinde belirtilen malların ise malın girdiği gümrük kapısının bulunduğu
yerdeki toptancı haline yapılan beyan işlemi” olarak ifade edilmiştir.
Beşinci fıkrasına göre; malların toptan
alım ve satımı toptancı hallerinde yapılır. Ancak, bu maddenin birinci
fıkrasının (a), (b), (c), (ç), (d) ve (f) bentlerinde belirtilen toptan alım ve
satımlar ile perakende ya da toptancı halinde toptan olarak satmak veya
münhasıran kendi tüketiminde kullanmak üzere fatura veya müstahsil makbuzu ile
üreticilerden yapılan toptan alımlar toptancı haline bildirilmek kaydıyla
toptancı hali dışında da yapılabilir. Elektronik ticaret yoluyla yapılan
satışlar da bu madde kapsamındadır.
3.2. Bildirim ile
Hal Rusmu Arasındaki Doğrusal Bağlantı
5957 sayılı Kanunun “Hal rüsumu”
başlıklı 8’inci maddesine göre; Toptancı halinde satılan mallardan yüzde
bir, toptancı hali dışında satılan mallardan yüzde iki oranında hal rüsumu
tahsil edilir. Ancak, üretici örgütlerince toptancı halinde satılan mallar ile
toptancı haline bildirimde bulunmak şartıyla 4 üncü maddenin birinci fıkrasının
(a), (b), (ç), (d), (e) ve (f) bentlerinde belirtilen mallardan hal rüsumu
alınmaz. 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen malların
sınai üretimde kullanılmayan, (b) bendinde belirtilen malların ise ihraç
edilmeyen kısmından birinci fıkraya göre hal rüsumu alınır. Gıda güvenilirliği
ve kalitesi analizleri, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca
yetkilen-dirilmiş kamu laboratuvarlarında veya özel laboratuvarlarda yapıldığı
belgelenen mallar üzerinden alınacak hal rüsumu, yarısı oranında alınır.
Hal rüsumu, malları satın alanlarca toptan satış bedeli üzerinden
toptancı hali bulunan belediye veya işletmelere ödenen meblağdır. İlgili
mevzuatı çerçevesinde ithal edilen mallar ile fatura veya müstahsil makbuzu ile
üreticilerden satın alınan mallardan; toptancı halinde satılanlardan yüzde bir,
toptancı hali dışında satılanlardan yüzde iki oranında hal rüsumu alınır.
Hal rüsumu,
bildirim işleminin tamamlanmasıyla tahakkuk eder.
HKS’de bildirim işlemi, bildirimin kaynakları ile bildirim
silme işlemlerinin safhaları, ön bilgilendirme mahiyetinde olmak üzere, www.hal.gov.tr internet sitesinden alıntı yapılmak ve
(bildirimci vasfı olan sistemin temel aktörleri bağlamında) temsilî bir şema
hazırlanmak suretiyle aşağıda özetlenmiştir:
Hal rüsumu, yeterli hizmet altyapısına sahip bankalar nezdinde malın
üretildiği yerdeki toptancı halinin bağlı olduğu belediye veya işletmecisi
adına açılacak hesaba beş iş günü içinde yatırılır. Bu hesapta toplanan tutarın
yüzde yetmiş beşi, malın tüketime sunulduğu yerdeki toptancı halinin bağlı
olduğu belediye veya işletmecisi adına açılacak hesaba aylık olarak izleyen
ayın beşinci gününe kadar aktarılır.
Malın üretildiği veya tüketildiği yerde toptancı hali bulunmaması veya
birden fazla toptancı halinin bulunması durumunda hal rüsumu, Bakanlıkça
belirlenecek toptancı halinin bağlı olduğu belediye veya işletmecisi adına
açılacak hesaba yatırılır veya aktarılır.
3.3. Bildirim Yapılmamasının Sonuçları
5957 sayılı Kanun hükümlerine aykırı olarak; a) Toptancı haline
bildirilmeden toptancı hali dışında toptan alınıp satılan ya da toptancı
halinde satılmak üzere bildirimde bulunulup toptancı hali dışında toptan
satılan, c) Toptancı halinden satın alınmadan veya toptancı haline
bildirilmeden perakende satılan, ç) Miktarına, değerine, üretim şekline veya
künyesinde belirtilen diğer hususlara ilişkin gerçeğe aykırı beyanda bulunulan,
Mallar için hal rüsumu,
tespitin yapıldığı yerdeki toptancı halinde bir önceki gün o mallar için oluşan
birim fiyatların en yükseği esas alınarak belirlenen toptan satış bedelinin yüzde yirmi beşi oranında cezalı olarak
alınır.
5957 sayılı Kanun uyarınca çıkarılıp, 07/07/2012 tarihli ve 28346
sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak, yürürlüğe konulan Sebze ve Meyve Ticareti
ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin (Haller Yönetmeliği) “Toptancı hal yönetim biriminin görev,
yetki ve sorumlulukları” başlıklı 19’uncu maddesinin birinci fıkrasında;
“g) İşyerleri ile burada faaliyet gösteren üretici, üretici örgütü,
komisyoncu ve tüccarlara ilişkin bilgileri sisteme kaydetmek, kayıtlı bilgileri
güncellemek, sisteme kaydedilenlerin her biri için dosya açmak ve ilgili evrakı
bu dosyada muhafaza etmek,
ğ) Haldeki diğer yerlerin ve buralarda faaliyet gösterenlerin kayıtlarını
tutmak ve güncellemek,
h) Toptancı haline gelen araçlar ile halden çıkan araçlarda bulunan
mallara ilişkin kontrol ve kayıt işlemleri ile bu bilgiler doğrultusunda stok
kontrolünü yapmak,
ı) Sebze ve meyvenin cins, miktar ve fiyatları ile Bakanlıkça uygun
görülen diğer bilgileri elektronik ortamda tutmak, bu bilgilerden istatistikler
oluşturarak uygun görülenleri yayımlamak ve ilgili kurum ve kuruluşlarca
istenilenleri vermek,
i) Bildirim işlemleri ile hal rüsumuna ilişkin iş ve işlemleri yürütmek,
bildirimciler tarafından iletilen analiz sonuçlarını aynı gün içinde sisteme
işlemek,
j) Bu Yönetmelik çerçevesinde, gerekli denetimleri yapmak ve mevzuata
aykırı eylemleri tespit edilenler hakkında cezai işlem uygulamak veya
uygulanmasını sağlamak,
k) Bu Yönetmeliğin uygulanması ile ilgili idari düzenlemeler yapmak,
l) Toptancı halin faaliyetlerinin yürütülmesine ilişkin her türlü mal ve
hizmet satın alım işlemlerini ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde yürütmek
veya yürütülmesini sağlamak,
m) Evrak, arşiv, demirbaş ve ayniyatlara ilişkin işlemleri yürütmek,
defter ve kayıtları tutmak ve muhafaza etmek, belge ve yazışmaları usulü
dairesinde dosyalamak ve saklamak,
s) Bildirimde bulunmak üzere doğrudan hale başvuranların bildirim
işlemlerinin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi için gerekli tedbirleri almak,
ş) Bu Yönetmelik ve ilgili mevzuatta öngörülen diğer iş ve işlemleri
yerine getirmek ”
görevleri toptancı hal yönetim birimince yapılacak iş ve işlemler arasında
sayılmıştır.
23’üncü maddesine göre ise; Toptancı
halleri, hal zabıtaları aracılığıyla bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde
toptancı hali içinde gerekli denetim ve uygulamaları yapmakla görevli ve
yetkilidir.
Belediyeler, ilgili yönetmelik hükümleri saklı kalmak ve yetki alanları
içinde olmak kaydıyla, toptancı hali dışında bu Yönetmelik hükümleri
çerçevesinde hal zabıtaları aracılığıyla denetim yapma yetkisini haizdir.
Sınırı ve mücavir alanları içinde toptancı hali bulunmayan belediyeler,
bu denetimi belediye zabıtaları aracılığıyla yerine getirir.
Hal zabıtaları ile toptancı halindeki işyeri ve diğer yerlerle sınırlı
olmak kaydıyla hal yöneticisince görevlendirilen personel, Kanun ve bu
Yönetmelik kapsamına giren hususlarda ilgili kişilerden her türlü bilgi, belge
ve defterleri istemeye, bunları incelemeye ve örneklerini almaya yetkili olup,
ilgililer istenilen bilgi, belge ve defterler ile bunların örneklerini
noksansız ve gerçeğe uygun olarak vermek, yazılı ve sözlü bilgi taleplerini
karşılamak ve her türlü yardım ve kolaylığı göstermekle yükümlüdür.
SONUÇ
Görüleceği üzere HKS; sebze ve meyvelerin tarladan çıkmasından tüketime
sunulmasına kadar olan süreçte nerde üretildiğini, kim tarafından satın
alındığını, kime satıldığını bizlere gösteren, malların kimliklerini kendi
içinde barındıran bu çerçevede hangi üretim bölgesinde ne kadar malın ne kadar
üretildiğini, hangi malın nerde ne kadar tüketildiğini bizlere fotoğraflayıp
istatistiki bilgi veren, aynı zaman da kayıtdışılığı önleme noktasında önemli
role sahip, bu arada da Belediyelere önemli yetki ve görevler yükleyen bir
sistem olarak dikkati çekmektedir.
KAYNAKÇA
5957 sayılı Sebze
ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların
Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, 26/03/2010 tarihli ve 27533 sayılı
Resmi Gazete
Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı
Halleri Hakkında Yönetmelik, 07/07/2012 tarihli ve 28346 sayılı Resmi
Gazete
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder