BELEDİYELER NASIL TOPTANCI HÂL KURABİLİR

Not: Bu Makale Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi Ekim 2016, Mahalli  İdareler Dergisi Aralık 2016 sayılarında  yayımlanmıştır.

GİRİŞ

Son yıllarda ülkemizde belediyelerin çoğu sebze ve meyve toptancı hâl kurma eğilimine girmişlerdir. Bunun nedenlerinden en önemlisi belediyelerin toptancı hallerde satılan sebze ve meyvelerden aldıkları hâl rüsumu ve işyeri tahsislerinden alınan kiralar ile elde ettikleri diğer sair gelirlerdir.

Ancak ne var ki; bir toptancı halin kurulması iki dükkânın inşaatından ibaret değildir. Her kuruluşta olduğu gibi toptancı hallerinin kurulması için bir takım prosedürlerin yerine getirilmesi gereklidir. Bu prosedür, bürokratik işlemlerden daha çok inşai nitelikte kendini göstermektedir.

Bu yazıda, belediyelerin, toptancı hâl kurabilmesi için izlemeleri gerekli olan prosedürün yanı sıra toptancı hallerde bulunması gerekli olan hizmet tesislerinden bahsedilmiştir.

Kurucular

Toptancı Hallerinin nasıl kurulacağı, kuruluşunda uyulması gerekli olan usul ve esasların neler olacağı Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’te anlatılmıştır. Söz konusu Yönetmelik, 11/3/2010 tarihli ve 5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun 3, 5, 9, 12, 15 ve 16’ncı maddelerine dayanılarak hazırlanmış ve 07/07/2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Toptancı halleri, imar planında belirlenmiş alanlarda bu belediye sınırı ve mücavir alanları içinde belediyeler, büyükşehir belediye sınırı ve mücavir alanları içinde büyükşehir belediyeleri tarafından kurulur.

Büyükşehir belediye sınırı ve mücavir alanları hariç, belediye sınırı ve mücavir alanları içinde birden fazla toptancı hali kurulamaz. Ancak, Büyükşehir belediyeleri sınırları ve mücavir alanları içinde belediye toptancı haline bağlı olarak şube niteliğinde faaliyet göstermek üzere ilgili belediyece haller kurulabilir.

İlgili büyükşehir belediyesinden izin almak kaydıyla büyükşehir belediye sınırı ve mücavir alanları gerçek veya tüzel kişiler tarafından da toptancı hali kurulabilir.

Belediye toptancı halinin faaliyet alanı, bulunduğu belediye sınırı ve mücavir alanlarıdır. Özel toptancı hallerinden; bulunduğu belediye sınırı ve mücavir alanlarında belediye toptancı hali olanların faaliyet alanı kurulu bulunduğu mevki, olmayanların ise bulunduğu belediye sınırı ve mücavir alanlarıdır.

Toptancı hali kurulacak yerlerin;

- Coğrafi konumunun ve ulaşım imkânlarının uygun olması,

- Yerleşim alanının giriş veya çıkışındaki bir ana karayolu veya suyolu yakınında ya da demiryolu güzergâhında bulunması,

- Mesken ve işyerleri ile gıda güvenilirliği bakımından risk oluşturan tesis ve benzeri yerlere uzak olması,

- Kuru, iyi drene edilmiş ve su baskınlarına maruz kalmayacak yapıda olması ve

- İlgili mevzuata göre toptancı hali kurulmasına engel bir durumunun olmaması gerekmektedir.

İmar planında toptancı hal yeri olarak belirlenmiş alanlarda mülkiyeti Hazineye ait taşınmaz var ise buralarda toptancı hali kurulmak üzere; belediyelere bedelsiz olarak, üretici örgütlerine 2/7/1964 tarihli ve 492 sayılı Harçlar Kanununun 63’üncü maddesinde yer alan harca esas değeri, diğer gerçek veya tüzel kişilere ise rayiç bedeli üzerinden doğrudan satış yoluyla devredilir.

Devredilen taşınmazların tapu kütüklerine; devir amacı dışında kullanılması, hukuken geçerli bir mazeret olmaksızın belirlenen sürede tesisin inşaatına başlanılmaması, inşaatın süresinde tamamlanmaması veya inşaat tamamlanmasına rağmen faaliyete geçilmemesi hâllerinde Hazinece geri alınacağına yönelik olarak şerh konulur.

Bu şartlardan birinin gerçekleşmesi halinde, devredilen taşınmazlar Hazinece geri alınır. Bu fıkra uyarınca devredilen taşınmazların devir amacında kullanıldığı, belirlenen sürede tesisin inşaatına başlanıldığı ve tamamlandığının veya faaliyete geçildiğinin belirlenmesi halinde, taşınmazların tapu kütüğünde bulunan şerh ilgili defterdarlık veya mal müdürlüğünün talebi üzerine kaldırılır.

İmar planında toptancı hal yeri olarak belirlenmiş alanlarda özel mülkiyete ait arazilerin bulunması halinde, bu araziler toptancı hali kurulmak üzere rızaen satın alma veya kamulaştırma yolu ile iktisap edilir. Bu yerler için kamu yararı kararı ilgili belediye encümeni tarafından verilir. Kamulaştırma işlemleri, belediyeler tarafından yürütülür. Özel toptancı halleri için yapılan kamulaştırma işlemlerinde kamulaştırma bedeli işletmeci tarafından belediyeye ödenir.

Toptancı hali kuruluş komisyonu

İmar planlarında toptancı hal yeri olarak belirlenen veya belirlenecek alanın uygun olup olmadığına karar veren bir komisyon kurulur.

Komisyonunun başkanlığı, ilgili belediye başkanı ya da görevlendireceği yardımcısı tarafından yürütülür. Komisyon, başkandan başka belediyenin imar ve denetim ile ilgili müdürlüklerinden görevlendirilecek iki temsilci ile il müdürlüğü, il/ilçe emniyet müdürlüğü, il/ilçe gıda, tarım ve hayvancılık müdürlüğü, il/ilçe sağlık müdürlüğü/ilçe sağlık grup başkanlığı, çevre ve şehircilik il müdürlüğü, ticaret odası/ticaret ve sanayi odası ile ziraat odasınca belirlenecek birer temsilci olmak üzere on üyeden oluşur. Bu komisyonda, varsa ilgili meslek örgütünden de bir temsilciye yer verilir.

Bu komisyon kararını verirken malların arz ve talep derinliğinin bulunması, üretici ve tüketicinin korunması, toptancı hali sayısı ve bunların birbirlerine yakınlığı, üretici yoğunluğu ve tüketici piyasasının büyüklüğü ile çevreye, altyapıya ve trafiğe getireceği yükleri dikkate alır. Bu alanın; coğrafi konumunun ve ulaşım imkânlarının uygun olması, yerleşim alanının giriş veya çıkışındaki bir ana karayolu veya suyolu yakınında ya da demiryolu güzergâhında bulunması, mesken ve işyerleri ile gıda güvenilirliği bakımından risk oluşturan tesis ve benzeri yerlere uzak olması, kuru, iyi drene edilmiş ve su baskınlarına maruz kalmayacak yapıda olması ve ilgili mevzuata göre toptancı hali kurulmasına engel bir durumunun olmaması gerekmektedir.

Toptancı hal projesi

Toptancı hali kuruluş komisyonu raporu üzerine belediye meclisi kararı alınır. Bu kararı takiben bir yıl içinde bir toptancı hal projesi hazırlanır. Bu proje, aşağıda belirtilen hizmet tesislerini içerecek şekilde ilgili belediye veya özel hal kurma izni verilen kişilerce hazırlanır ve belediye encümenince onaylanır.

Toptancı hal projesinin hazırlanmasında; toplam iş yeri sayısının en az yüzde yirmisinin üretici örgütlerine ayrılması ve zorunlu hizmet tesislerinin amaçlarına uygun olarak kullanılmasına imkân sağlayacak şekilde yerleştirilmesi hususuna dikkat edilmesi gerekmektedir.

Toptancı hal projesi, ihtiyaca göre belediye encümeni kararıyla değiştirilebilir. Toptancı hal projesinin değiştirilmesinde, halde faaliyet gösterenlerin hakları göz önünde bulundurulur.

Toptancı hal projesinde yer alması gereken ve büyüklüklerine göre Toptancı halinde bulunması gereken hizmet tesisleri ve özellikleri şunlardır:

	Küçük	Orta	Büyük
Asgari İşyeri Sayısı	Toplam işyeri sayısı, 30 ila 100	Toplam işyeri sayısı, 101-250	Toplam işyeri sayısı, 251 ve üzeri
İşyerlerinin Tavan Yüksekliği	En az 5 m	En az 5 m	En az 5 m
İşyerlerinin Alan Büyüklüğü	En az 50 metrekare	En az 80 metrekare	En az 120 metrekare
Zorunlu Hizmet tesisleri	- İş yerleri, - İdare binası, - Fiyat panosu, - Bilgi işlem sistemi, - Hoparlör sistemi, - Aydınlatma sistemi, - Güvenlik kamerası, - Giriş-çıkış kontrol kulübesi, - Ağırlık kontrol ünitesi, - Çöp toplama yeri, - Tuvalet, - Otopark, - Boş ambalaj depolama yeri	- İş yerleri, - İdare binası, - Fiyat panosu, - Bilgi işlem sistemi, - Hoparlör sistemi, - Aydınlatma sistemi, - Güvenlik kamerası, -Giriş-çıkış kontrol kulübesi, - Ağırlık kontrol ünitesi, - Çöp toplama yeri, - Tuvalet, - Otopark, - Boş ambalaj depolama yeri	- İş yerleri, - İdare binası, - Fiyat panosu, - Bilgi işlem sistemi, - Hoparlör sistemi, - Aydınlatma sistemi, - Güvenlik kamerası, - Giriş-çıkış kontrol kulübesi, - Ağırlık kontrol ünitesi, - Çöp toplama yeri, - Tuvalet, - Otopark, - Boş ambalaj depolama yeri
Zorunlu Hizmet Tesisleri		-Laboratuvarlar	-Laboratuvarlar
Şarta Bağlı Zorunlu Hizmet Tesisleri (işyerlerinde faaliyet gösterenlerin üçte birinin yazılı talebi üzerine)		-   soğuk hava deposu (en az 2000 metreküp) -    tasnifleme ve ambalajlama tesisleri	-   soğuk hava deposu (en az 5000 metreküp) -   tasnifleme ve ambalajlama tesisleri
	Zorunlu ve şarta bağlı zorunlu hizmet tesislerinde verilen hizmetler (Laboratuvarlar, soğuk hava tesisleri ve ambalajlama tesisleri) yapılacak belirli süreli sözleşme veya protokoller ile toptancı halinin bulunduğu yerdeki gerçek veya tüzel kişiler eliyle yürütülebilir. Bu takdirde bunların toptancı halde kurulma zorunluluğu bulunmamaktadır.  Gıda güvenilirliği analizi hizmet alımına yönelik sözleşme veya protokollerin, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca yetkilendirilmiş kamu laboratuvarları veya özel laboratuvarlarla yapılması zorunludur.

İdare Binası

Toptancı halinin büyüklüğü ve kapasitesi göz önüne alınarak hal yönetimi, zabıta ve diğer personelin ihtiyacını karşılayabilecek özellikte olması gerekmektedir.

İdare binası içinde, gerekli donanım ve teçhizata sahip ilk yardım merkezi ve yangın söndürme sistemi ile zabıta bürosu bulunmalıdır.

Bilgi İşlem Sistemi ve Dijital Fiyat Panosu

Bilgi işlem sistemi, toptancı haline, meslek mensuplarına ve işlem gören mallara ilişkin bilgilerin tutulmasına, sistem için gerekli olan verilerin sağlanması ve bunların sisteme aktarılmasına imkân sağlayacak yeterli kapasitede oluşturulmalıdır.

Sebze ve meyve fiyatları ile uygun görülen diğer bilgilerin yayımlanması amacıyla, toptancı hal bünyesindeki bilgi işlem sistemine bağlı dijital fiyat panosu, yeterli sayıda ve kolaylıkla görülebilecek yerlerde kurulur.

Aydınlatma ve Güvenlik

Gerekli görülen duyuruların yapılabileceği uygun ve yeterli kapasitedeki hoparlör sistemi ile toptancı halinin yeterli düzeyde aydınlatılmasına imkân sağlayacak aydınlatma sistemi kurulur.

Can ve mal güvenliğinin sağlanması amacıyla, toptancı hallerinin kapasitesi göz önünde bulundurularak yeterli sayı ve özellikteki güvenlik kameraları uygun alanlara yerleştirilir.

Kontrol Üniteleri ve Diğer Tesisler

Toptancı haline gelen araçlar ile halden çıkan araçlarda bulunan mallara ilişkin kontrol ve kayıt işlemlerinin yapılacağı bilgi işlem alt yapısına sahip yeterli sayı ve kapasitede kontrol kulübesi halin giriş ve çıkışlarına konulur. Toptancı halinin etrafı, insan ve mal girişine izin vermeyecek şekilde çevrilir.

Malların ağırlığının tartılabileceği, ilgili mevzuata uygun yeterli sayı ve kapasitede ağırlık kontrol ünitesi toptancı halinin giriş ve çıkışlarına veya uygun görülecek alanlara yerleştirilir.

Toptancı halinde oluşan çöplerin kaldırılıncaya kadar tutulacağı çöp toplama yeri, toptancı halinin uygun bir yerinde oluşturulur. Çöp toplama yerlerinin kapasitesi, toptancı halinin büyüklüğü ve iş hacmine göre belirlenir.

Tuvaletler, toptancı halinin kapasitesi göz önünde bulundurularak ihtiyacı karşılayacak sayıda ve özellikte olmalıdır.

Mal getirme, boşaltma ve yükleme işlerinin kolaylıkla yapılabilmesine imkân verecek yeterli alan, yol ve otopark bulunur. Yollar, maksada uygun olarak beton veya asfalt ile kaplanır. Otopark yerinin belirlenmesinde, malların gıda güvenilirliği ve hijyen bakımından olumsuz etkilenmemesi, otopark alan büyüklüğünün belirlenmesinde ise toptancı halinin iş hacmi ile işyeri sahipleri ve çalışanların ihtiyaçları da dikkate alınır.

Tüzel Kişilerce Özel Toptancı Hal Kurulması

Özel toptancı hallerinin tüzel kişilerce kurulması esastır.

Tüzel kişiliğin;

-   Anonim şirket veya kooperatif şeklinde kurulması gerekmektedir. Anonim şirket, Türk Ticaret Kanununun 329 uncu maddesinde ve devamında sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirket olarak tanımlanmış,  kanunen yasaklanmamış her türlü ekonomik amaç ve konular için kurulabileceği hüküm altına alınmıştır. Anonim şirketin kurulabilmesi için pay sahibi olan bir veya daha fazla kurucunun varlığı şarttır. Anonim şirketlerin tamamı esas sözleşmede taahhüt edilmiş bulunan sermayeyi ifade eden esas sermaye ellibin Türk Lirasından ve sermayenin artırılmasında yönetim kuruluna tanınmış yetki tavanını gösteren kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi yüzbin Türk Lirasından aşağı olamaz. Bu en az sermaye tutarı Bakanlar Kurulunca artırılabilir.

Kooperatif ise; 1163 sayılı Kooperatifler Kanunun 1 nci maddesinde; tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve kamu tüzel kişileri ile özel idareler, belediyeler, köyler, cemiyetler ve dernekler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli teşekküllere denir şeklinde tanımlanmıştır.

-   Ödenmiş sermayesinin küçük ve orta toptancı halleri için en az beş yüz bin, büyük toptancı halleri için ise en az bir milyon Türk Lirası olması,

-   Ana sözleşmesinin Kanun ve bu Yönetmelik hükümlerine uygun olması ve bu sözleşmenin amaç bölümünde toptancı hal kurmak ve işletmek ibaresine yer verilmesi,

-   En az iki yüz elli bin Türk Lirası tutarında teminat verilmesi,

-   Vergi mükellefi olması,

-   İlgili mevzuatla aranılan diğer şartlara sahip olması,

-   Mali ve ticari itibar bakımından engel bir durumunun bulunmaması gerekmektedir.

Tüzel Kişiliğin Yönetim Kurulu üyelerinin ise;

-       26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı beş yıl veya daha fazla süreyle ya da devletin güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olmaması,

-       Mali ve ticari itibar bakımından engel bir durumunun bulunmaması gerekmektedir.

Özel toptancı hali kurmak için bir dilekçe ile ilgili belediyeye başvurulur. Dilekçeye;

-  Ana sözleşmenin onaylı örneği,

-  Sermayenin ödendiğine dair yeminli mali müşavir raporu,

-  Yönetim Kurulu üyelerinin aranılan şartlara sahip olduğuna ve bu kişiler ile şirketin mali ve ticari itibar bakımından engel bir durumunun bulunmadığına ilişkin beyanname,

-  Belediye adına ve lehine düzenlenmiş teminatlar ile gayri kabili rücu yetki belgesi,

-  Kayıtlı olunan vergi dairesi adı ve vergi kimlik numarası beyanı,

-  Temsile yetkili olanların bu yetkilerini gösterir imza sirküleri,

-  Toptancı hali kurulması ve işletilmesine ilişkin yönetim kurulu kararının onaylı örneği,

-  Bakanlıkça gerekli görülen diğer belgeler eklenir.

Belediyeler, adli sicile ilişkin beyanın doğruluğunu ilgili mercilerden teyit eder. Yönetim kurulu üyelerinin adli sicil geçmişinin araştırılması ve kişilerin sabıka kayıtlarının yukardaki açıklana bağlamında değerlendirilmesi yükümlülüğünün Belediyelere ait olduğu açıktır.

Gerçek Kişilerce Toptancı Hal Kurulması

Toptancı hal kurmak isteyen gerçek kişilerin;

-   En az iki yüz elli bin Türk Lirası tutarında teminat verilmesi,

-   Vergi mükellefi olması,

-   İlgili mevzuatla aranılan diğer şartlara sahip olması,

-   Mali ve ticari itibar bakımından engel bir durumunun bulunmaması,

-    Fiil ehliyetine sahip olması,

-   Mali ve ticari itibar bakımından engel bir durumunun bulunmaması,

-    26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı beş yıl veya daha fazla süreyle ya da devletin güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olmaması gerekmektedir.

Yukarda öngörülen teminat, nakit olarak verilebileceği gibi bu tutara eşit olarak banka teminat mektubu, Hazine bonosu, Devlet tahvili, hisse senedi, mali sorumluluk sigortası ve gayrimenkul rehni olarak da verilebilir. Toplam teminat içinde, gayrimenkul rehni oranı yüzde elliden fazla olamaz.

Özel Hal Kurma İzni

Yapılan inceleme sonucunda, yukarda aranılan şartları taşıdığı anlaşılanlara belediye encümenince özel hal kurma izni verilir.

Toptancı hal kuruluşuna ilişkin toptancı hal kuruluş komisyonunun incelemesi ve belediye meclisi kararını takip eden bir yıl içinde toptancı hal projesini ilgili belediyeye sunmayan ya da yazılı olarak taahhüt edilen süre içinde toptancı hali kuruluş işlemlerini tamamlamayanların özel hal kurma izni ilgili belediyece iptal edilir.

Toptancı Halinin Taşınması Durumunda

Şehir içinde kalan, çevreye, altyapıya ve trafiğe yük getiren, ulaşım imkânları ve alan büyüklüğü yetersiz olan ve uygun çalışma ortamı bulunmayan toptancı halleri, belediye meclisinin kararı ile başka bir alana taşınabilir.

Belediye meclisi, taşınma gerekçesine ilişkin hususları toptancı hal kuruluş komisyonuna incelettirir.

Toptancı halinin başka bir alana taşınmasında, toptancı hali kuruluşuna ilişkin Yönetmelikte belirtilen hükümler uygulanır. Taşınma işlemi tamamlanan toptancı haline ilişkin bilgiler, en geç bir ay içinde ilgili belediye tarafından il müdürlüğüne bildirilir.

SONUÇ

Görüleceği üzere, bir toptancı halin kuruluşu sanıldığı kadar ucuz ve kolay değildir. Yapılan bu düzenlemelerin amacı, sebze ve meyve ticaretinin kaliteli, standartlara ve gıda güvenilirliğine uygun olarak serbest rekabet şartları içinde yapılmasını sağlamak ve toptancı hallerini modern bir yapıya kavuşturmaktır.