Not: Bu Makale Yerel Yönetim ve Denetim
Dergisi, Cilt 17, Sayı 12, Aralık 2012’
te yayımlanmıştır.
5957 sayılı Sebze
ve Meyveler İle Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların
Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun veya kamuoyunda bilinen kısa adıyla Hal
Kanunu, yürürlükten kalkmış 552 sayılı Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinin
Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve buna
bağlı ikincil mevzuatın aksine, mevzuatta olmamasına rağmen uygulamada yer
edinmiş eylemlerin hukuksal temellerini oluşturmuştur.
Sözü edilen eylemlerden
biri de; belediye toptancı hallerinin işletme yetkilerinin özel sektöre
devredilmesidir. Mülga KHK ve yönetmeliklerde bu devirlerin usul ve esaslarının
nasıl olacağı konusunda herhangi bir hüküm olmamasına rağmen uygulamada bazı
belediyelerin toptancı hallerini özel sektöre devrettikleri bilinmektedir.
5957 sayılı Kanunun 9
uncu maddesinin 3 üncü fıkrasında; “Belediyeler, kurdukları toptancı hallerinin
işletilmesini belediye meclisince belirlenecek süre, bedel ve koşullarda
devredebilir. Devir işlemlerinin tabi olacağı hükümler, devredilecek
işletmelerde aranılacak şartlar ile devir işlemlerine ilişkin diğer usul ve
esaslar Bakanlık ve İçişleri Bakanlığınca birlikte belirlenir”. Hükmü
bulunmaktadır. Böylelikle eski mevzuat döneminde fiili olan durum hukuksal
temele oturtulmuştur.
5957 sayılı Kanunun 3, 5,
9, 12, 15 ve 16 ncı maddelerine dayanılarak hazırlanan ve 7 Temmuz 2012 tarihli
28346 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı
Halleri Hakkında Yönetmelik’ in “Toptancı hallerinin işletilmesi ve devri”
başlıklı 14 ncü maddesi, belediye toptancı hallerinin işletim yetkilerinin
devir usullerini düzenlemektedir.
Uygulamada işletme
bakımından belediye toptancı hali, özel toptancı hali ve işletim yetkisi
devredilmiş toptancı hali olmak üzere 3 tür toptancı hali olmasına rağmen
mevzuat, işletim yetkisi devredilmiş toptancı hali kavramını tanımlamaktan
kaçınmıştır. Yönetmeliğin kamuoyuna sunulan taslağında[1];
işletilmesi belediye meclisince belirlenecek süre, bedel ve koşullarda gerçek
veya tüzel kişilere devredilen belediye toptancı halleri ibaresi İşletim
yetkisi devredilmiş toptancı halinin tanımı olarak yapılmışken bu tanım
yayımlanan yönetmeliğe girmemiştir. Bu noktada toptancı halinin mülkiyetinin
dikkate alındığı görülmektedir. Zira, özel toptancı hallerinin aksine işletim
yetkisi devredilmiş toptancı hallerinde halin mülkiyeti belediyeye aittir.
Sözü edilen Yönetmelik maddesine göre; Belediyeler, kurdukları
toptancı hallerinin işletilmesini devredebilirler. Devrin süresi, bedeli ve
şartları belediye meclisince belirlenir. Ancak yapılan devir, belediyenin
sorumluluğunu ortadan kaldırmamaktadır. Örneğin, Belediyeler bu devir işlemini
öne sürerek toptancı hallerinde gerçekleştirmeleri gereken modernizasyon
çalışmaları, alt yapı eksiklerinin giderilmesi gibi sorumluluklarından
kurtulamazlar.
Devir ile ilgili olarak Belediyelere verilen bu yetkiyi
devralacak işletmelerin özellikleri anlamında sınırlandırılmıştır. Belediyeler
her işletmeye devir yapamayacağı gibi her işletme de devir işleminde taraf
olamayacaktır.
Devir işlemi, belediye ile halin işletilmesini devralacak
işletmeler arasında sözleşmelerle yapılır ve sözleşmeler, yetkili temsilciler
tarafından imzalanır.
İŞLETİM YETKİSİNİN
DEVREDİLECEĞİ İŞLETMELERİN ÖZELLİKLERİ
Toptancı halin
işletim yetkisini devralmak isteyen işletmelerde aranacak şartlar için
Yönetmelik’in 12nci maddesinin birinci fıkrasına atıfta bulunulmuş, böylelikle
bu işletmelerde aranacak şartlar ile özel toptancı hal kurucularında aranacak
şartlar aynı düzlemde sayılmıştır.
Yönetmeliğin 12 nci
maddesinin birinci fıkrasında belirlenen şartların işletim yetkisini devralacak
işletmeler bağlamında, bu işletmelerin tüzel kişilerce kurulmasının esas olduğu
ve aşağıda belirtilen şartlara sahip olması gerektiği belirtilmiştir:
a) Tüzel kişinin anonim şirket veya kooperatif şeklinde
kurulması,
b) Tüzel kişinin ödenmiş sermayesinin küçük ve orta toptancı
halleri için en az beş yüz bin, büyük toptancı halleri için ise en az bir
milyon Türk Lirası olması,
c) Ana sözleşmesinin Kanun ve bu Yönetmelik hükümlerine uygun
olması ve bu sözleşmenin amaç bölümünde toptancı hal kurmak ve işletmek
ibaresine yer verilmesi,
ç) Yönetim Kurulu üyelerinin yedinci fıkranın (c) bendinde
aranılan şartlara sahip olması ve bu kişiler ile şirketin mali ve ticari itibar
bakımından engel bir durumunun bulunmaması,
d) En az iki yüz elli bin Türk Lirası tutarında teminat
verilmesi,
e) Vergi mükellefi olması,
f) İlgili mevzuatla aranılan diğer şartlara sahip olması
gerekmektedir.
Bu
işletmelerden ise aşağıdaki belgelerin istenileceği ikinci fıkrada hüküm altına
alınmıştır:
a) Ana
sözleşmenin onaylı örneği,
b) Birinci
fıkrada belirtilen sermayenin ödendiğine dair yeminli mali müşavir raporu,
c) Yönetim
Kurulu üyelerinin yedinci fıkranın (c) bendinde aranılan şartlara sahip olduğuna
ve bu kişiler ile şirketin mali ve ticari itibar bakımından engel bir durumunun
bulunmadığına ilişkin beyanname,
ç) Birinci
fıkraya göre belediye adına ve lehine düzenlenmiş teminatlar ile gayri kabili
rücu yetki belgesi,
d) Kayıtlı
olunan vergi dairesi adı ve vergi kimlik numarası beyanı,
e) Temsile
yetkili olanların bu yetkilerini gösterir imza sirküleri,
f) Toptancı
hali kurulması ve işletilmesine ilişkin yönetim kurulu kararının onaylı örneği,
g) Bakanlıkça
gerekli görülen diğer belgeler.
Anonim şirket
veya kooperatif şeklinde kurulması
Yönetmeliğin taslak metninde hem gerçek hem de tüzel
kişilere devredilebilmesine yönelik hüküm varken, yayımlanan metninde anonim
şirket ve kooperatif olma zorunluluğu şeklinde sınırlama getirilmiştir.
Anonim şirket,
Türk Ticaret Kanununun 329 uncu maddesinde ve devamında sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan,
borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirket olarak
tanımlanmış, kanunen yasaklanmamış her
türlü ekonomik amaç ve konular için kurulabileceği hüküm altına alınmıştır.
Anonim şirketin kurulabilmesi için pay sahibi olan bir veya daha fazla
kurucunun varlığı şarttır. Anonim şirketlerin tamamı esas sözleşmede taahhüt
edilmiş bulunan sermayeyi ifade eden esas sermaye ellibin Türk Lirasından ve
sermayenin artırılmasında yönetim kuruluna tanınmış yetki tavanını gösteren
kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka açık olmayan anonim
şirketlerde başlangıç sermayesi yüzbin Türk Lirasından aşağı olamaz. Bu en az
sermaye tutarı Bakanlar Kurulunca artırılabilir.
Kooperatif ise; 1163 sayılı Kooperatifler Kanunun 1
nci maddesinde; tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik
menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını karşılıklı
yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve kamu
tüzel kişileri ile özel idareler, belediyeler, köyler, cemiyetler ve dernekler
tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli teşekküllere denir
şeklinde tanımlanmıştır.
Ödenmiş
sermayesinin küçük ve orta toptancı halleri için en az beş yüz bin, büyük
toptancı halleri için ise en az bir milyon Türk Lirası olması
Toptancı hallerini işyeri sayısına göre sınıflandıran
Yönetmeliğin 5 nci maddesinin 12 nci fıkrasına göre toplam işyeri
sayısı, 30 ila 100 olan toptancı halleri küçük, 101 ila 250 olan toptancı
halleri orta, 251 ve üzeri olan toptancı halleri ise büyük toptancı hali olarak
sınıflandırılmaktadır.
İşletim
yetkisini devralacak işletmelerde aranacak ödenmiş sermaye miktarının işletim
yetkisini devralacağı toptancı halin sınıfına göre değişim gösterdiği
görülmektedir.
Belediyeler,
işletim yetkisini devralacak şirketlerden sermayenin ödendiğine dair yeminli
mali müşavir raporunu isterler.
Ödenmiş
sermaye ile ilgili hüküm taslak metinde büyük
toptancı halleri için en az bir milyon TL, orta büyüklükteki toptancı halleri
için en az beş yüz bin TL ve küçük toptancı halleri için en az iki yüz elli bin
TL ödenmiş sermayelerinin bulunması şeklinde iken Yönetmelikte küçük ve orta
büyüklükteki toptancı halleri için aynı miktarın tespit edildiğini
görülmektedir.
Öngörülen asgari ödenmiş sermaye miktarının yarıya
kadar azaltılması veya arttırılması konusunda Bakanlığın yetkisi bulunmaktadır.
Ana
sözleşmesinin Kanun ve bu Yönetmelik hükümlerine uygun olması ve bu sözleşmenin
amaç bölümünde toptancı hal kurmak ve işletmek ibaresine yer verilmesi
Yeni Türk
Ticaret Kanunun deyimiyle esas sözleşmenin amaç bölümünde toptancı hal kurmak
ve işletmek ibarelerinden her ikisine de yer verilmesi emredici hüküm olarak
yer almıştır. Bu çerçevede, işletim yetkisini devralmak isteyen şirketin bu
yönde yapacağı esas sözleşme değişikliğinde sadece “toptancı hal işletmek”
ibaresine yer vermesi yetmeyecektir.
Belediyeler, işletim yetkisini devralacak şirketlerden, ana
sözleşmelerinin onaylı bir örneğini isterler.
Yönetim
kurulu üyelerinin yedinci fıkranın (c) bendinde aranılan şartlara sahip olması
ve bu kişiler ile şirketin mali ve ticari itibar bakımından engel bir durumunun
bulunmaması
İşletim yetkisini devir almak
isteyen anonim şirket veya kooperatif yönetim kurulu üyelerinin; 5237 sayılı
Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile;
-
Kasten işlenen bir suçtan dolayı beş yıl veya daha fazla
süreyle mahkûm olmamış olması,
-
Devletin güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu
düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık,
dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat
karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı
değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olmamış olması
gerekmektedir.
Yönetim Kurulu üyelerinden,
yukarda aranılan şartlara sahip olduğuna ve bu kişiler ile şirketin mali ve
ticari itibar bakımından engel bir durumunun bulunmadığına ilişkin beyanname
alınır. Yönetim kurulu
üyelerinin adli sicil geçmişinin araştırılması ve kişilerin sabıka kayıtlarının
yukardaki madde bağlamında değerlendirilmesi yükümlülüğünün Belediyelere ait
olduğu açıktır.
En
az iki yüz elli bin Türk Lirası tutarında teminat verilmesi
Yönetmelik, işletim yetkisini
devralacak şirketlerden teminat alınmasını hüküm altına almış ve teminat
miktarını ise en az iki yüz elli bin lira olarak belirlemiştir. İstenilecek
belgeler arasında Belediye adına ve lehine düzenlenmiş teminatlar ile gayri
kabili rücu yetki belgesi sayılmıştır. İşletim yetkisini devralacak
işletmelerle ilgili olarak Yönetmeliğin 12 nci maddesinin birinci ve ikinci
fıkralarıyla sınırlama yapıldığı için teminatın şekli konusunda herhangi bir
düzenleme bulunmamaktadır. Ancak özel toptancı halleri için Yönetmeliğin 12 nci
maddesinin 4 üncü fıkrasında belirlenen teminat şekillerinin burada da
uyarlanabilineceği mümkün gözükmektedir. Buna göre teminat nakit olarak
verilebileceği gibi bu tutara eşit olarak banka teminat mektubu, Hazine bonosu,
Devlet tahvili, hisse senedi, mali sorumluluk sigortası ve gayrimenkul rehni
olarak da verilebilir. Toplam teminat içinde, gayrimenkul rehni oranı yüzde
elliden fazla olamaz.
Ödenmiş sermaye miktarında olduğu
gibi, Bakanlığın teminat
miktarını yarıya kadar azaltmaya veya arttırmaya yetkisi bulunmaktadır.
Vergi
mükellefi olması,
Vergi
mükellefiyeti ile ilgili olarak kayıtlı olunan vergi dairesi adı ve vergi
kimlik numarası beyanı istenilmektedir.
İşletim
yetkisi devredilmiş toptancı halinin Yönetmelikte belirtilen şartları
kaybetmesi durumunda veya işletim yetkisini devralmış tüzel kişiliğin
kendisinin veya yöneticilerinden herhangi birinin taşıması gereken şartları
kaybetmesi durumunda ne olacağının Yönetmelikte düzenlenmemesi eksiklik olarak
dikkat çekmektedir.
İŞLETİM YETKİSİ
DEVREDİLMİŞ TOPTANCI HALLERİN YÖNETİMİ
Yönetmeliğin 18 nci maddesinde
işletim yetkisi devredilmiş toptancı hallerinin özel toptancın hallerinde
olduğu gibi işletmecileri tarafından yönetileceği ve buralarda hal yöneticisi
ve diğer personelin işletmeci tarafından istihdam olunacağı hüküm altına
alınmıştır.
Hal
Yöneticisi
Yönetmelik, işletim yetkisi
devredilmiş toptancı halinde görev yapacak hal yöneticisi konusunda işletmeye
sınırsız bir özgürlük tanımamıştır. Hal yöneticisinin Yönetmelik’in 20 nci
maddesinde belirlenen şartları haiz olması ve görevlendirilmesinde belediyenin
uygun görmesi kuralına bağlanmıştır.
Buna göre hal yöneticisi olarak
atanacak kişinin;
Kamu haklarından mahrum
bulunmaması,
5237 sayılı Türk Ceza Kanununun
53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir
suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış
olsa bile devletin güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu düzenin
işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık,
sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma,
edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini
aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olmaması
Askerlikle ilgisi bulunmaması
(askerlik çağına gelmemiş bulunmak, askerlik çağına gelinmiş ise muvazzaf
askerlik hizmetini yapmış yahut erteletmiş veya yedek sınıfa geçirilmiş olmak),
Görevini devamlı yapmasına engel
olabilecek akıl hastalığı bulunmaması,
İllerdeki toptancı halinde görev
yapacak hal yöneticisinin en az lisans, ilçe veya beldelerdeki toptancı halinde
görev yapacak hal yöneticisinin ise en az lise mezunu olması gerekmektedir.
Eğer işletme, hal yöneticisine
yardımcı görevlendirmek isterse bu kişinin de aynı şartları taşıması
zorunludur. Hal yöneticisi ve yardımcısı, toptancı halinde görev yaptığı
sürece, işletmenin diğer işlerinde çalıştırılamaz ve birimlerinde
görevlendirilemez. Ancak Yönetmeliğin geçici maddesine konulan bir hükümle,
görevlendirilememe kuralının bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte görevde bulunan toptancı hal
yöneticileri ve yardımcıları hakkında uygulanmayacağı belirtilmiştir.
Hal yöneticisi; toptancı halini sevk
ve idare etmek, halde yürütülen faaliyet ve işlemleri denetlemek, hal yönetim
biriminin idari işlerini ve çalışmalarını düzenlemek, koordine etmek ve
yönetmek, personelin görev ve yetki dağılımını yapmak, hal yönetim biriminin
faaliyetleri, hesapları ve işlemleri ile personelinin çalışmalarını denetlemek,
personele gerekli emir ve talimatları vermek, toptancı halinin çalışması,
sorunları ve ihtiyaçları hakkında raporlar hazırlamak ve bunları önerileri ile
birlikte yönetime sunmak, toptancı halindeki faaliyetlere ilişkin Bakanlıkça
istenecek raporların düzenlenmesini sağlamak, hal yönetim birimince yapılan
işlemlerle ilgili kayıt ve defterlerin tutulmasını, gerekli belgelerin
düzenlenmesini ve bunların muhafazasını sağlamak, personelin beceri ve mesleki bilgi
açısından daha iyi yetişmesi amacıyla gerektiğinde eğitim programlarının tertip
edilmesini, yurt içi ve dışında düzenlenen kurs, seminer ve toplantılara
katılmasını sağlamak, personelin işe alınması, yükselmesi, ödüllendirilmesi,
cezalandırılması ve işine son verilmesi konusunda yönetime önerilerde bulunmak,
personelin izinlerini düzenlemek, hal kayıt sisteminin kullanılmasına yönelik
yetkilendirme işlemlerini yapmak gibi görevleri bulunmaktadır.
Hal
Zabıtası ve Denetim
İşletim yetkisi devredilmiş toptancı
hallerinde denetim hizmetlerinin yerine getirilmesi amacıyla Belediyelerce
toptancı hal zabıtası görevlendirilir. Hal zabıtasının sayısı toptancı halin
sınıfına bağlı olarak değişmektedir. Bu göre hal zabıtası sayısı küçük toptancı
hallerinde üç, orta toptancı hallerinde on beş, büyük toptancı hallerinde ise
otuz kişiden az olamaz. Buralarda görevlendirilen zabıtalar hiyerarşik anlamda
hal yöneticisine bağlı olmayıp, onunla koordineli çalışmakla yükümlüdürler.
İşletim yetkisi devredilmiş
toptancı hal işletmeleri ve bu işletmelerde görevli kişiler, denetim yapamaz ve
ceza tutanağı düzenleyemezler.
Taslak metnin 16 ncı maddesinde
de aynı hüküm yer almıştır. Nitekim taslak metinde “işletim yetkisinin devri,
hal içinde ve dışındaki denetim faaliyetleri sonucunda ceza kesme görev ve
yetkisini kapsayamaz” ve “ İşletim yetkisini devralmış olan kişilere hal
dışında denetim yapma yetkisi verilemez” şeklindeki düzenlemenin benzer şekilde
de Yönetmelik hükmü halinde yayımlanması, bu husustaki kesin kararlığı göstermektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder