BELEDİYE KONTROL VE DENETİM NOKTALARININ EVRİMİ: BELEDİYELERİN GÜÇ KAZANCI

Not: Bu Makale Yaklaşım Dergisi E-Yaklaşım / Kasım 2016 / Sayı: 287 de yayımlanmıştır.

“Kontrol Ve Denetim Noktalarının Kurulmasına ve İşletilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ” 04 Ağustos 2016 tarihli ve 29791 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış ve yürürlüğe girmiştir.

Bu yazı, Belediyelerin sebze ve meyve ticareti mevzuatı çerçevesinde kurdukları kontrol ve denetim noktaları hakkında çıkarılmış bulunan 98/1, 2007/1, 2007/2 Sayılı Genelgeler ile yukarda belirtilen tebliğ çerçevesinde düzenlemelerin evrimini inceleyecektir.

Belediye toptancı halleri ve yaş sebze ve meyve ticaretinin düzenlenmesine ilişkin mülga 552 sayılı KHK, belediye sınırları ve mücavir alanları içinde malların toptancı haller dışında alınıp satılmasına imkan tanımamış, malların perakende olarak satılması halinde bunun toptancı halden satın alındığını belgelemek zorunluluğu olduğunu vurgulamış, cari 11/3/2010 tarihli ve 5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun malların bildirilmesi yükümlülüğünü getirmiştir ve malların toptancı halden satın alınması zorunluluğunu ortadan kaldırarak sisteme bildirim yükümlülüğü getirmiştir.

Belediyelerin, malların toptancı halden çıkıp çıkmadığını denetlemek, kaçak tabir edilen malların kayıt altına girmesini sağlamak üzere 1998 yılında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından 98/1 sayılı Genelge olarak bilinen bir genelge çıkartılarak şehir giriş ve çıkışlarında kontrol ve denetim noktaları oluşturulmuştur. Ancak, zaman içinde ortaya çıkan aksaklıklar, kontrol ve denetim noktalarının kuruluş, işleyiş ve çalışma şartlarının yeniden düzenlenmesini zaruri hale getirmiş, 2007/1 sayılı Genelge çıkartılarak 98/1 sayılı Genelge hükümleri iptal edilmiştir. 552 sayılı KHK’nın bazı maddelerini değiştiren 23 Mayıs 2007 tarihli 5652 sayılı Kanunun yayımlanmasından sonra kontrol ve denetim noktaları ile ilgili olarak ortaya çıkan sorunlara ilişkin 13/06/2007 tarihinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından 2007/2 sayılı Genelge yayımlanmıştır.

Ancak, 5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun genel itibarıyla 1/1/2012 tarihinde yürürlüğe girmiş ve bu Kanuna istinaden 7/7/2012 tarihli ve 28346 sayılı Resmi Gazete’de Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik yayımlanmıştır. Bu Yönetmeliğin 59 uncu maddesinde kontrol ve denetim noktalarının nasıl kurulacağına ilişkin usul ve esaslar da düzenlenmiştir. Mevcut kontrol ve denetim noktalarına ilişkin usul ve esasları düzenleyen ve mülga 24/6/1995 tarihli ve 552 sayılı Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Haller Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’ye dayanılarak çıkarılan 17/4/2007 tarihli ve 2007/1 sayılı “Toptancı Halleri Kontrol ve Denetim Noktalarının Kuruluş, İşleyiş ve Çalışma Esaslarına Dair Genelge” ile 13/6/2007 tarihli ve 2007/2 sayılı “552 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulanması Hakkında Genelge”, Bakanlık tarafından 2012/1 sayılı Genelge ile yürürlükten kaldırılmıştır.  olup bundan sonra kontrol ve denetim noktaları söz konusu Yönetmeliğin 59 uncu maddesine göre oluşturulacaktır.

Bakanlık, 5957 sayılı Kanunun 15’nci maddesindeki (15-1/e)  “Bu Kanunun uygulanmasıyla ilgili olarak her türlü idari tedbiri almaya, talimat vermeye, denetimi yapmaya, tebliğ ve yönetmelikler çıkarmaya” hükmündeki yetki ile 17’ nci maddesindeki (17-6) “İl ve ilçe merkezlerinin giriş ve çıkışları ile şehirlerarası yollarda kontrol ve denetim noktası kurulması ve işletilmesine ilişkin usul ve esaslar Bakanlık ve İçişleri Bakanlığınca birlikte belirlenir”  hükmündeki yetkisini kullanarak “Kontrol Ve Denetim Noktalarının Kurulmasına Ve İşletilmesine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Tebliğ”i 04 Ağustos 2016 tarihli ve 29791 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış ve yürürlüğe girmiştir.

Bu tebliğ ile 5957 sayılı Kanun uyarınca belediyelerce gerekli denetim faaliyetlerinin icra edilebilmesini sağlayabilmek için il ve ilçe merkezlerinin giriş ve çıkışları ile şehirlerarası yollarda kontrol ve denetim noktalarının kurulması ve işletilmesine ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.

Bahsi geçen düzenlemeler aşağıdaki gibidir:

Genelge Adı	Dayandığı Kanun adı ve Tarihi
98/1 Sayılı Genelge	552 Sayılı 24.06.1995 tarihli ve 552 sayılı Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkındaki Kanun Hükmündeki Kararname
2007/1 Sayılı Genelge	5652 Sayılı Yaş Sebze Ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi Ve Toptancı Halleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Değiştirilerek Kabulüne İlişkin Kanun
2007/2 Sayılı Genelge	5652 Sayılı Yaş Sebze Ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi Ve Toptancı Halleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Değiştirilerek Kabulüne İlişkin Kanun
2016 Tarihli Tebliğ	5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun

Sözü edilen üç Genelge (98/1, 2001/1 ve 2007/2) ve Tebliği karşılaştırırsak;

Yer açısından

98/1 de Kontrol ve denetim noktalarının kuruluş yerlerinin belirlenmesi ilin yerleşim durumuna göre şehre giriş ve çıkış noktaları iken, 2007/1’ de aynı esas korunarak yer belirleme işi tamamen Valilikler ve kaymakamlıklara bırakılmış, toptancı hallerin bulunduğu yerleşim yerleri ibaresi eklenerek kontrol ve denetim noktalarının sadece toptancı hal bulunan yerleşim yerleri olabileceğinin altı zimnen çizilmiştir.

Tebliğ de ise; Kontrol ve denetim noktalarının kurulması belediyelerin inisiyatifine bağlıdır. Bu konuda belediyelere bir zorunluluk getirilmemiştir. Kontrol ve denetim noktaları il ve ilçe merkezlerinin giriş ve çıkışlarında olması gerekmektedir. Benzer şekilde şehirlerarası yollarda da kontrol ve denetim noktası kurulabilir. Bu takdirde buraların trafik düzenini ve güvenliğini olumsuz etkilemeyecek konumda ve yapıda olması gerekmektedir.

Kontrol ve denetim noktası olarak belirlenen noktanın, kontrol ve denetim noktası olabilmesi için; Büyükşehir belediyelerince belirlenen yerler ilin,  Diğer belediyelerce belirlenen yerler ise noktanın il belediyesince kurulması halinde ilin, ilçe belediyesince kurulması halinde ise ilçenin mülki amiri tarafından onaylanması gerekmektedir.

Belediyeler kendilerince herhangi bir noktayı kontrol ve denetim noktası olarak belirleyemezler.  Kontrol ve denetim noktaları, mevcut güzergâh üzerinde yol kenarı denetim yetkisi bulunan diğer kurumların denetim noktalarına uygun bir uzaklıkta olmak ve nakil vasıtalarının, can ve mal güvenliğini riske atmadan duraklayabileceği ya da giriş ve çıkış yapabileceği şekilde, bu noktalarda görev yapacak personelin ihtiyaçları da göz önünde bulundurulmak suretiyle tesis edilmesi gerekmektedir.

Kontrol ve denetim noktalarında gerekli her türlü teknik donanım, araç, gereç ve demirbaşlar belediyeler tarafından karşılanır.

Belediye sınırları içinde yer alan Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından yurt genelinde kurulan yol kenarı denetim istasyonlarının belediyelerce kontrol ve denetim maksadıyla kullanılabilecektir. Bunun için; “Ticari Amaçla Yük ve Yolcu Taşımacılığı Yapan Araçlara Yönelik Yol Kenarı Denetim Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkında Protokol”e Belediyenin taraf olması gerekmektedir. Belediyelerin bu protokole taraf olabilmesi için, belediyelerin Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına başvurması gerekmektedir. Protokole taraf olunması kabul edildiği takdirde, belediyelerce Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı yol kenarı denetim istasyonlarında, tahsis edilen açık veya kapalı alan, oda, masa, internet bağlantısı ve diğer tüm altyapı imkânlarından faydalanılabilir.

Diğer taraftan, Belediyelerce kurulmuş ya da kurulacak olan kontrol ve denetim noktaları diğer kurumlarla yapılacak protokoller kapsamında ortak denetim noktası olarak kullanılabilir.

Tebliğin yürürlüğe giriş tarihinden önce kurularak işletilmekte olan kontrol ve denetim noktaları bu Tebliğde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde kullanılmaya devam edileceğinin altı çizilmiştir.

Görev alacak personel açısından;

98/1 sayılı Genelgede; “ belirlenecek kontrol ve denetim noktalarında; kolluk kuvvetlerinden, belediye zabıtasından, toptancı halden, bu illerde faaliyet gösteren ticaret ve sanayi odası veya ticaret odası ile ticaret borsasından, o yer ziraat odasından toptancı haldeki komisyoncuların kurduğu dernek veya odalardan birer görevli bulundurulacaktır. Bu noktalarda valilikçe gerekli görülmesi halinde mali denetimi sağlamaya yönelik olarak defterdarlık denetim elemanları ile diğer kurum ve kuruluş personeli arasından da görevlendirme yapılabilir” şeklinde yapılan düzenleme 2007/1 sayılı Genelgede,  Kontrol ve denetim noktalarında; kolluk kuvvetlerinden ve  Belediye personelinden görevli bulundurulması esastır. Gerekirse valilikçe ve kaymakamlıkça o yer defterdarlığından/mal müdürlüğünden, ziraat odasından, toptancı haldeki komisyoncuların kurduğu dernek veya odalardan ve diğer kurum ve kuruluş personeli arasından da görevlendirme yapılabilir. “ şekline dönüştürülerek, kontrol ve denetim noktalarında esasında hiç bulun(durul)mayan görevlilere ilişkin durum düzeltmesi yapılmıştır. Esasında ideal sistem olarak uygulamaya konulan görevli bulundurma hususu, kurumların görevli göndermemesi sebebiyle uygulanabilirliği hiç kalmamıştır. 2007/1 sayılı Genelge görevlilerde esasen kimselerin belediye personeli ve kolluk kuvvetleri olduğunu saptayarak başka kurumlardan personelin bulundurulma durumunu ihtiyari olarak, valilik ve kaymakamlıklara bırakmıştır. Ayrıca, 98/1’ de belediye zabıtası zikredildiği halde 2007/1’ de bu genişletilerek belediye personeline yer verilmiştir.

Tebliğ de ise; Kontrol ve denetim noktalarındaki denetimler hal yöneticisi ya da hal zabıtası ve/veya hal yöneticisince görevlendirilen diğer personelce yerine getirilir. Denetimlerin süre ve personel planlaması belediyelere bırakılmıştır. Bu bağlamda da ne zaman ve kaç personel ile denetim yapılacağına ilişkin planlama sebze ve meyve sezonları dikkate alınarak yapılır. Kontrol ve denetim noktalarında kolluk kuvveti görevlendirilmesi ihtiyaç haline bağlıdır. Bu çerçevede görevlendirilecek kolluk kuvveti belediyenin talebi üzerine mülki amirin görevlendirmesine bağlıdır.  

İşleyiş açısından

Gerek 98/1 gerekse 2007/1 sayılı Genelgelerde kontrol ve denetim noktalarının kurulması, işler hale getirilmesi ve alınacak diğer  tedbirler Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğüne bırakılmış, bu genelge hükümlerinin yerine getirilmesi çerçevesinde Bakanlıkça alınan tedbirlere ve verilen talimatlara kontrol ve denetim noktalarında görev yapan personelin ilgili bulunduğu kuruluşların uyacağı hükmü tekrarlanmıştır.

98/1’ de; kontrol ve denetim noktalarının gerektirdiği çalışma yeri, teknik donanım, haberleşme ve ulaştırma araçları ve diğer araç, gereç ve demirbaşların hizmete tahsisinde ortaya çıkacak her türlü masraf ve harcamaların, belediyeler, odalar, borsalar ve komisyoncu dernek ve odaları tarafından müştereken karşılanması hükmü bu masrafların belediyeler tarafından karşılanması şeklinde değiştirilmiştir.

Tebliğ’ de ise; Kontrol ve denetim noktalarında gerekli her türlü teknik donanım, araç, gereç ve demirbaşlar belediyeler tarafından karşılanır denilmiş, Belediyeler, kontrol ve denetim noktalarında yürütülecek denetim faaliyetinin, trafik güvenliğini olumsuz etkilemeyecek şekilde yürütülmesine yönelik gerekli her türlü tedbiri almakla sorumlu tutulmuşlardır.

Aranacak Evraklar açısından

98/1 sayılı Genelgede kontrol ve denetim noktası görevlilerince o yerleşim birimine giriş yapan yaş sebze ve meyve yüklü araçlar durdurularak;

1- Malın üreticilerden alındığını kanıtlayan müstahsil makbuzu  ve söz konusu üreticiye ait kayıtlı bulunduğu Ziraat Odasından alınmış çiftçilik belgesi veya fatura,

2- Toptancı hal çıkış faturası,

3- Malın sahibi ve üreticisi olmak kaydıyla kendisinin halen üretici olduğuna dair üretim bölgesinde bulunan ziraat odasından alınan oda kayıt belgesi,

4- Maliye Bakanlığınca belirlenen örneğine uygun olarak düzenlenmiş sevk irsaliyesinin aranacağını,

 (1), (2), ve (4) bentlerinde sayılan belgelerden hiç birinin mevcut olmadığının tespit edilmesi üzerine bu mallar hakkında; araçların trafik ruhsatnameleri alıkonularak toptancı hal müdürlüklerince yedi, hakem kurulu kararıyla on beş gün süreyle parka çekilmek suretiyle faaliyetten men edileceği, bu araçlarda bulunan mallar hakkında belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde toptancı hal dışında malların toptan veya her ne şekilde olursa olsun toptancı halden satın alınmadan perakende satışa sunulduğunun tespiti halinde, malların toptancı hale girişi sağlanarak hal müdürlüğünce açık artırma ile satışı yapılır veya yaptırılır. Bu durumda belediye veya işletme payı % 25 olarak uygulanır hükmünü ihtiva eden 17 nci maddenin üçüncü fıkrasına göre  işlem yapılacağını belirten KHK’nın 5 inci madddesinin 4 üncü fıkrası hükmü vurgulanmıştır.

Araç üzerinde, 3. bentte sayılan malın sahibi ve üreticisi olmak kaydıyla kendisinin halen üretici olduğuna dair üretim bölgesinde bulunan ziraat odasından alınan oda kayıt belgesinin  bulunulması halinde eğer malın başka bir yerleşim birimine sevk edileceği beyan edilmişse mala ve araca ilişkin bilgilerin kayda alınarak nakil aracının yola devamına izin verileceği ve bu aracın bulunulan yerleşim biriminden çıkıp çıkmadığının ayrıca kontrol edileceği, eğer malın o yerleşim birimi toptancı halinde veya toptancı hal dışında diğer gerçek ve tüzel kişilere satılacağının beyan edilmesi halinde nakil vasıtası ruhsatı alıkonularak, malların toptancı halde satıldığının veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilerek, %15 oranındaki belediye payının ilgili belediyeye ödendiğinin tespiti üzerine araç ruhsatı ilgilisine iade edileceği hüküm altına alınmıştır.

Ancak 2007/1 sayılı Genelgede konu detaylı bir şekilde ve basitleştirerek ele alınmıştır. Buna göre, kontrol ve denetim noktası görevlilerince o yerleşim birimine giriş yapan yaş sebze ve meyve yüklü araçlar durdurularak ve araçlar kontrol edilerek;

a) Toptancı hal çıkış faturası bulunan ve bu faturanın arkasının malın çıkış yaptığı toptancı hal müdürlüğünce tarihli olarak imzalanmış ve mühürlenmiş bulunan malları taşıyan,

b) Üretici birlikleri tarafından gerçek usulde vergi mükellefi olan perakendecilere veya belirli bir toptancı haldeki komisyoncuya gönderildiği belirtilen araçlardaki üretici birliği tarafından tarihli olarak  imzalanmış ve mühürlenmiş sevk irsaliyeli ve faturalı malları taşıyan

c) Malın sahibi ve üreticisi olmak kaydıyla halen üretici olduğuna dair üye bulunduğu ziraat odasından alınan çiftçilik belgesi/çiftçilik kimliği ile birlikte kendi ürettikleri ve satışını o yerin toptancı halinde yapacaklarını belirttikleri ve kendi tasarrufu altındaki veya kiraladıkları malları taşıyan,

d) Malın üreticilerden alındığını kanıtlayan müstahsil makbuzu  ve söz konusu üreticiye ait kayıtlı bulunduğu ziraat odasından alınan çiftçilik belgesi veya ilgili ziraat odasınca imzalı, tarihli ve mühürlü onaylanmış sureti ve fatura ile birlikte malları taşıyan,

e) İhracat kayıtlı sevk irsaliyesi ve faturası ile birlikte İhraç edilecek yaş sebze ve meyveleri taşıyan

f) Salça, konserve, meyve suyu ve meyve konsantresi gibi sınai üretimde kullanılmak üzere bu işletmelerce satın alındığı ispatlanan veya bu işletmelere götürülen yaş sebze ve meyveleri taşıyan,

g) Organik tarım kanununa tabi ürünleri taşıyan,

h) Başka bir yerleşim biriminde bulunan alıcılar tarafından satın alındığı belgelendirilmiş malları taşıyan ve o yerleşim yerinden transit geçen araçların tamamen serbest bırakılacağı,

bunun dışında kalan ve geçerli bir belge olmaksızın belediye ve mücavir alanlar içerisinde yaş sebze ve meyvelerin toptan alınarak sevkedildiği araçlar hakkında 11 Eylül 1998 tarihli ve 23460 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hal Zabıtası Teşkilatı Personelinin Çalışma Usul ve Esasları hakkında Yönetmeliğin 8’inci maddesi, 552 sayılı KHK’ nın 5 inci maddesinin 4 üncü bendi ve 17 inci maddesinin 3 üncü bendine göre işlem yapılacağı hükme bağlanmıştır.

Eğer, mal üretici tarafından bizzat sevk edilip denetimin yapıldığı yere satılmış veya mal üreticiden alınmış şekliyle sevk ediliyor yani o yerden alınmış ise trafik ruhsatnameleri alıkonulup,. belediyeye bildirim ve mal bedelinin % 15 i oranındaki belediye payının ödendiğine dair belge ibraz edilmesi halinde ruhsatnameler iade edileceği belirtilmiştir. 

Başka bir yerleşim biriminde bulunan alıcılar tarafından satın alındığı belgelendirilmiş malları taşıyan ve o yerleşim yerinden transit geçen araçların plakası ile yükün miktarı ve cinsi kaydedilerek serbest bırakılır, araçlara ve  mallara ilişkin bilgiler, seyyar ekiplere bildirilerek araçların şehirden çıkıp çıkmadığının denetleneceği ayrıca vurgulanmıştır.

2007/1 sayılı Genelge belediyelere denetimlerini mücavir alan ve belediye sınırı içerisinde yapmaları konusunda kesin kural koyarak, zaman zaman kendi sınırları haricinde denetim yapan belediyelerin işlemlerini engellemiştir.

Ayrıca, belgesiz veya geçerli bir belge olmaksızın toptan satışa sunulduğu veya sevk edildiği tespit edilen araçlar üzerindeki mallara uygulanan %25 lik cezanın malların mutlak açık arttırma ile  satışının yapılmasından sonra uygulanabileceğini belirterek, kontrol ve denetimlerde peşin tahsil uygulamasına son vermiştir.

Ayrıca Bakanlık kontrol ve denetim noktalarında tutulan tespit tutanaklarına da standart getirmiş, bu tespit tutanaklarındaki bilgilerin değerlendirmeye tabi tutulacağı hatırlatılmıştır.

552 sayılı KHK’nın bazı maddelerini değiştiren 23 Mayıs 2007 tarihli 5652 sayılı Kanunun yayımlanmasından sonra kontrol ve denetim noktaları ile ortaya çıkan sorunlara ilişkin 13/06/2007 tarihinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan 2007/2 sayılı Genelge, bu kanunun çıkışından sonra belediyelerce uygulamaya konulan, şehre her giren ve şehirde her satılan maldan rüsum alınma uygulamasına da kesin çözüm bulmuştur.

5652 sayılı Kanunla; üretildiği il veya ilçe dışına sevk edilen malların satışa / tüketime sunulacağı yer haline girmesi ve bunlardan alınacak rüsum veya rüsum ile birlikte diğer kanuni kesintilerinin, bu yer belediyesince tahsil edilmesi zorunlu kılınmıştır. 2007/2 sayılı Genelge bu noktada devreye girerek söz konusu malların üretici merkezindeki toptancı halinden satın alınarak tüketim merkezine sevk edilmiş olması durumunda, o yer belediyesince münhasıran belediye payı tahsil edileceğini, malların herhangi bir komisyoncu işleminden geçirilmeyeceğini hüküm altına almıştır.

5652 sayılı Kanunun uygulamaya konulması ile birlikte herhangi bir halden çıkan malların satışa sunulacağı yer haline fiziken sokulması uygulamasına son verilerek, malların fiilen girmesinin gerekli olmadığı, zaten hal çıkışlı ve onaylı belgelerdeki miktar ve değerlerin esas alınacağı ve ilgililerin yazılı beyanının yeterli olduğu hükmü getirilmiştir.

Genelge ayrıca şehirlerden transit yapan ve nereye gideceği belli olan malların geçiş yaptıkları yer haline sokulması ihtimalini de düşünerek, bu malların kesinlikle geçiş yerleri haline sokulamayacağı ve bu surette hiçbir belediyenin rüsum isteme ve ceza uygulama yetkisinin bulunmadığının altını çizmiştir.

Genelge, birden fazla tüketim bölgesine sevk edilen malların, tek ya da daha fazla araçla bir arada taşınması durumunda, her bir parça mal için ayrı ayrı belge düzenlenmesini zorunlu kılmış, araç üzerindeki malların tamamından değil o yerde ne kadar satılacaksa o miktar kadar rüsum  alınacağını belirtmiştir.

Tebliğ’ de ise Kontrol ve denetim noktalarında durdurulan araçlarda yüklü bulunan sebze ve meyvelerin, Sisteme bildirilip bildirilmediği Sistem üzerinden alınan künye belgelerinin kontrolü ile tespit edilir. Bu kontrol ibraz edilecek künye belgesi üzerinde yer alan ya da nakil esnasında beyan edilecek künye numarasının Sistemden sorgulanması şeklinde yapılır.

Bilindiği gibi bildirimciler toptan satış miktarı veya üzerindeki sebze ve meyvelerin her ne şekilde olursa olsun alımı, satımı ve devrini yapan gerçek veya tüzel kişilerdir. Organik ve iyi tarım uygulamaları kapsamında üretilen sertifikalı ürünlerin alım satım ve devrini yapan kişiler de buna dahildir. Bu çerçevede tanımı yapılan bildirimciler; sınaî üretimde kullanmak üzere mal satın alan sanayiciler, ihraç etmek üzere mal satın alan ihracatçılar, ilgili mevzuatı çerçevesinde mal ithal eden ithalatçılar,  üretici örgütleri, komisyoncular, tüccarlar, üreticiden temin ettiği malları, tüketiciye satan market, manav, pazarcı ve diğer perakendeciler, üreticiden temin ettiği malları münhasıran kendi tüketiminde kullanan lokanta, otel, yemekhane, hastane ve yurt gibi kuruluşlardır.

Bildirimciler, sisteme kaydolmakla, toptan satış miktarı veya üzerinde alım, satım ve devri yapılan mallara ilişkin bildirimde bulunmakla, bildirime bağlı olarak sistem tarafından gönderilen bilginin doğruluğunu kontrol etmek, eksiklik veya yanlışlıkların derhal düzeltilmesini sağlamakla, bildirim üzerine tahakkuk eden hal rüsumunu beş iş günü içinde ödemek veya ödenmesini sağlamakla yükümlü kılınmışlardır.

Toptan satış miktarı veya üzerindeki malların üretildiği yerden veya girdiği gümrük kapısının bulunduğu yerden her ne sebeple olursa olsun sevkinden önce bildirimciler tarafından sisteme yapılan beyan işlemi olarak tanımlamış ve 3 farklı bildirim usulü getirmiştir.

Doğrudan toptancı haline başvurularak yapılacak bildirim: Bu usulde bildirimci doğrudan toptancı haline başvurarak bildirimi yapabilecektir. Bildirim, bildirimcinin veya yetkilendirdiği kişinin beyanına göre toptancı halinde görevli personelce sistem üzerinden yapılacaktır.

Sistem web sayfası üzerinden: http://hks.hal.gov.tr/ ‘ yi ifade eden sistem web sayfasına bildirimci tarafından giriş yapılarak bildirimci tarafından yapılabilecektir.

Çağrı merkezi yoluyla yapılacak bildirim: Bildirimcinin çağrı merkezini (444 0 425) aramak suretiyle beyan edeceği bilgiler doğrultusunda çağrı merkezinde görevli personelce yapılacak olan bildirimdir.

Bahsedilen tüm bildirim usullerinde bildirim sistem üzerinden gerçekleşecektir.

Bildirim sonucunda bir künye numarası oluşur. Künye, Malların üretim yerini, cinsini, miktarını, hangi üretici ve işletmeye ait olduğunu, varsa sertifika bilgilerini ve Bakanlık ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca uygun görülecek diğer hususları ihtiva eden barkodlu etiketi veya bu bilgileri içeren belgedir.Bir malın üretim yerini, cins ve miktarını, hangi üretici ve işletmeye ait olduğunu, varsa sertifika bilgilerini içeren künye, mala ait yapılan bildirim işleminden sonra sistem tarafından üretilen numara ile ifade edilen bir çeşit malın kimliğidir. Bu kimlik, künye belgesi adı verilen bir belge ile delillendirilecektir.

Kontrol ve denetim noktası personelince durdurulan araçlardaki malların bildirimsiz olduğu tespit edilince araç üzerindeki mallar için cezalı hal uygulaması yapılmak zorundadır.

Eğer bir mal;

Sisteme bildirilmeden toptan alınıp satılmış, perakende satılmış veya sınaî üretimde kullanılmak veya ihraç edilmek üzere satın alınıp bildirimde bulunulmadan iç piyasada satışa sunulmuş ise,

Miktarına, değerine, üretim şekline veya künyesinde belirtilen diğer hususlara ilişkin gerçeğe aykırı beyanda bulunulmuş ise,

Bu mallar için hal rüsumu cezalı olarak hesaplanır. Hesaplama, tespitin yapıldığı yerdeki toptancı halinde o mallar için oluşan bir önceki gün birim fiyatlarının en yükseği, bir önceki gün fiyat oluşmamışsa o mallar için oluşan en son birim fiyatlarının en yükseği esas alınarak belirlenen toptan satış bedelinin yüzde yirmi beşi oranında cezalı olarak yapılır. Eğer tespitin yapıldığı yerde toptancı hali bulunmaması durumunda cezalı hal rüsumu, o yere en yakın il, ilçe veya belde merkezindeki belediye toptancı halinde oluşan fiyatlar esas alınarak hesaplanır. Bu hesaplama yapılırken o malın türü ve cinsi de dikkate alınır.

Hal rüsumunun cezalı olarak alınmasına veya idari para cezası uygulanmasına yetkili personelce düzenlenen ceza tutanağına istinaden ilgili belediye encümenince tutanakların düzenlendiği günü takip eden ilk belediye encümen toplantısında gündeme alınarak görüşülür ve karar verilir. Bu kararla birlikte tahakkuk işlemi gerçekleşmiş olur. Eğer belediye encümeni ceza kesilmemesine karar vermiş ise bu karar gerekçeli olarak alınır.

Cezalı hal rüsumu uygulamasında, denetim yapmakla görevli ve yetkili personelce, Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin 1 ve 2 nolu eklerinde yer alan tutanaklar düzenlenir. Bu ceza tutanakları, üç nüsha olarak düzenlenir, tutanakların bir nüshası ilgiliye verilir, bir nüshası belediye encümenine sunulur, sabit nüshası ise dip koçan olarak saklanır. Tutanaklar, otokopili kâğıtlara seri itibarıyla matbu cilt ve sıra numarası taşıyacak şekilde bastırılır, yetkili personele zimmet karşılığında verilir ve kullanılan ciltlerin dip koçanları teslim alınmadan yeni cilt verilmez. Tutanaklar üzerinde kazıntı ve silinti yapılmaz, yanlış tanzim edilen tutanaklar, üzerine gerekli açıklama yapılmak suretiyle iptal edilir ve dip koçanlarıyla birlikte muhafaza edilir.

Cezalı hal rüsumuna ilişkin ödemeler, ilgili belediyece bu iş için açılan banka hesabına yatırılmak suretiyle yapılır.

 Cezalı hal rüsumundan, malları taşıyan nakliyeciler ya da depolayanlar, mal sahibi ile birlikte müteselsilen sorumludur. Ceza tutanakları üç nüsha olarak düzenlenir. Bu tutanakların bir nüshası ilgiliye verilir, bir nüshası ceza tutanaklarına ilişkin rapora eklenir, sabit nüshası dip koçan olarak saklanır.

Özel toptancı hal işletmeleri ile belediye toptancı halinin işletim yetkisini devralan işletmeler ve bu işletmelerde görevli kişiler, denetim yapamaz ve ceza tutanağı düzenleyemez.

Düzenlemelerin Özet şeklindeki görünüşü aşağıdaki gibidir:

Düzenleme Adı	98/1 Sayılı Genelge	2007/1 Sayılı Genelge	2007/2 Sayılı Genelge	2016 Tarihli Tebliğ
Personel	- Kolluk kuvveti, - Belediye zabıtası, - Toptancı hal personeli - Ticaret ve sanayi odası veya ticaret odası ile ticaret borsasından, o yer ziraat odası personeli - Komisyoncuların kurduğu dernek veya oda görevlisi	-     kolluk kuvvetlerinden ve  Belediye personeli esas olarak -     Defterdarlık/mal müdürlüğü personeli -     ziraat odası personeli -     Komisyoncuların kurduğu dernek veya odası personeli -     Diğer kurum ve kuruluş personeli	-     kolluk kuvvetlerinden ve  Belediye personeli esas olarak -     Defterdarlık/mal müdürlüğü personeli -     ziraat odası personeli -     Komisyoncuların kurduğu dernek veya odası personeli -     Diğer kurum ve kuruluş personeli	-     Hal yöneticisi ya da hal zabıtası ve/veya hal yöneticisince görevlendirilen diğer personelce -     kolluk kuvveti görevlendirilmesi ihtiyaç halinde
Yer Açısından	ilin yerleşim durumuna göre şehre giriş ve çıkış noktaları	Toptancı Halin bulunduğu yerdeki ilin yerleşim durumuna göre şehre giriş ve çıkış noktaları	Toptancı Halin bulunduğu yerdeki ilin yerleşim durumuna göre şehre giriş ve çıkış noktaları	il ve ilçe merkezlerinin giriş ve çıkışlarında veya şehirlerarası yollarda
Aranacak Evraklar	-    Müstahsil makbuzu  Ziraat Odasından alınmış çiftçilik belgesi veya fatura, -    Toptancı hal çıkış faturası, -    Ziraat odasından alınan oda kayıt belgesi, -    Sevk irsaliyesi	- Toptancı hal çıkış faturası, - Üretici birliği tarafından tarihli olarak  imzalanmış ve mühürlenmiş sevk irsaliyesi ve fatura - ziraat odasından alınan çiftçilik belgesi/çiftçilik kimliği, - Malın üreticilerden alındığını kanıtlayan müstahsil makbuzu, çiftçilik belgesi veya ilgili ziraat odasınca imzalı, tarihli ve mühürlü onaylanmış sureti ve fatura - İhracat kayıtlı sevk irsaliyesi ve faturası, - Salça, konserve, meyve suyu ve meyve konsantresi işletmelerince satın alındığını gösterir belge, - Organik tarım belgesi - Başka bir yerleşim biriminde bulunan alıcılar tarafından satın alındığı belgesi	- Toptancı hal çıkış faturası, - Üretici birliği tarafından tarihli olarak  imzalanmış ve mühürlenmiş sevk irsaliyesi ve fatura - ziraat odasından alınan çiftçilik belgesi/çiftçilik kimliği, - Malın üreticilerden alındığını kanıtlayan müstahsil makbuzu, çiftçilik belgesi veya ilgili ziraat odasınca imzalı, tarihli ve mühürlü onaylanmış sureti ve fatura - İhracat kayıtlı sevk irsaliyesi ve faturası, - Salça, konserve, meyve suyu ve meyve konsantresi işletmelerince satın alındığını gösterir belge, - Organik tarım belgesi - Başka bir yerleşim biriminde bulunan alıcılar tarafından satın alındığı belgesi	Künye numarası
Yapılacak İşlem	Malın hale çekilmesi, açık arttırma ve satış %25 ceza uygulaması	Malın hale çekilmesi, açık arttırma ve satış %25 ceza uygulaması	Malın hale çekilmesi, açık arttırma ve satış %25 ceza uygulaması	%25 cezalı hal rüsmu

Sonuç

Kontrol ve denetim noktalarının kuruluş, personel ve işleyiş anlamındaki evrimi düzenlemelerin dayanağının mevzuata bağlı olduğu açıkça görülmektedir. Mevzuat düzenlemeleri ilerledikçe ona bağlı olan genelge/tebliğler deki düzenlemeler de daha kolay hale gelmektedir.

Kontrol ve denetim noktasındaki personel sayısından başlayarak özellikle aranacak evraklar bağlamında daha sade ve anlaşılabilir şekilde yapılan düzenlemeler Bakanlık düzenlemeleri çerçevesinde gerekli denetim ve uygulamaları yapmakla görevli ve yetkili olan Belediyeleri rahatlatmaktadır.

Belediyeler kontrol ve denetim noktalarının kurulması ve işletilmesinde yıllar itibarıyla güç kazanmış, nerdeyse tek yetkili hale gelmiş ve gelirleri bu çerçevede artmıştır.