Bu çalışma Mevzuat Dergisi yıl 7 Sayı 80 Ağustos 2004 sayısında yayımlanmıştır
GİRİŞ
Nordic bölgesinin ülkelerinden olan ve Vikinglerin ülkesi olarak bilinen[1] Norveç İskandinav yarımadasında yer alır. Kuzeyin buz masalı[2] ve iskandinavya’ nın soğuk ülkesi[3] Norveç, Fiyort ve skyer kıyı tiplerinin en güzel örneklerinin görüldüğü, tarım alanlarının az ve iklim şartlarının elverişsiz olmasından dolayı halkın balıkçılığa yöneldiği, ormancılıkta ise dünyanın önde gelen ülkelerindendir.[4]. BM tarafından hazırlanan bir rapora göre ''yaşanabilecek en güzel ülke'' olarak seçilen Norveç[5], 324 000 km2 büyüklüğünde olup 4,5 milyon nüfusa sahiptir.
Bu çalışma, Norveç genel yönetim sisteminin fotoğrafını çekerken asıl olarak yerel yönetimlerini odak noktası olarak ele almıştır.
I- NORVEÇ ANAYASAL KURUMLARI VE GENEL YÖNETİM YAPISI
Kuzey Avrupa’da İskandinav ülkeleri arasında yer alan Norveç, anayasal monarşi ile yönetilen bir krallıktır[6]. Bağımsızlığına 7 haziran 1905 yılında kavuşan Norveç, daha önceleri İsveç krallığına bağlı idi[7].
1949 yılında NATO’ya üye olan Norveç, 1952 yılında Kuzey Konseyi (Nordic Council) ve 1960 yılında ise Avrupa Serbest Ticaret Örgütü’nün (EFTA)kurucu üyesi olmuştur. 1962 ve1962 yıllarında ise Avrupa Birliği’ne üyelik için başvuruda bulunmuştur[8]. 1994 yılında Norveç halkı %52.4 oy oranı ile tarım sektörünün yok olacağı, balıkçılığın sekteye uğrayacağı ve ulusal egemenliğin ortadan kalkacağı endişeleriyle Avrupa Birliğine katılımı reddetmiştir[9].
Norveç halen, AfDB, AsDB, Australia Group, BIS, CBSS, CCC, CE, CERN, EAPC, EBRD, ECE, EFTA, ESA, FAO, IADB, IAEA, IBRD, ICAO, ICC, ICFTU, ICRM, IDA, IEA, IFAD, IFC, IFRCS, IHO, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, IOM, ISO, ITU, NAM (misafir), NATO, NC, NEA, NIB, NSG, OAS (gözlemci), OECD, OPCW, OSCE, PCA, UN, UN Security Council (geçici), UNCTAD, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UNMEE, UNMIBH, UNMIK, UNMOP, UNTAET, UNTSO, UPU, WEU (yetkileri sınırlı üye), WHO, WIPO, WMO, WTrO, ZC uluslararası organizasyonlara üyedir[10].
Başkent Oslo ülkenin en önemli ve bilinen kentidir. Oslo, 1993 ten bu yana İsrail ve Filistin arasındaki anlaşmazlıkların çözümü için bir araya gelinen yer olarak dikkati çekmektedir[11].
1989 yılında Norveç’in kuzeyinde yer alan Sami Bölgesi ve Sami halkı 39 üyeli Sameting adı verilen bir danşma meclisi seçmiştir. 1990 yılında ise Anayasa değişikliği yapılarak Samilerin etnik azınlık olarak kabul edilmei kararlaştırılmıştır. 1990 yılından beri önceleri yaza dışı olarak kabul edilen Samilerin kültür ve dilleri yasalaştırılmıştır. Daha sonraları Samiler Rusya, Finlandiya, ve İsveçte yaşayan Samileri kapsayacak biçimde bir Parlamento binası yapmışlar ve binayı Kral V.Harald açmıştır[12]
Norveç’ te 1981 yılına kadar sosyalist ve merkez partilerin koalisyonları görev yapmıştır. Dünyada çevre hareketinin öncü isimlerinden olan Gro Harlem Brundtland, Norveç’in ilk kadın başbakanıdır.
Ülkenin şu andaki kralı 17 Ocak 1991 den bu yana tahtta oturan King HARALD V, başbakanı ise 19 Kasımdan bu tarihe Kjell Magne BONDEVIK’ tir[13]
Norveç anayasasının tarihi 17 mayıs 1814 yılına kadar gitmektedir ve 17 mayıs günü milli bayram olarak kutlanmaktadır[14]. Anayasa’nın 1. maddesine göre Norveç; hür bağımsız, bölünmez, parçalanmaz ve vazgeçilmez bir krallıktır, yönetim şekli sınırlı ve kalıtsal monarşidir[15]. 1990 yılında, tahta geçmek için kalıtsallığa son verilerek kadın-erkek ayırımı ortadan kaldırılmıştır[16].
1997 kayıtlarına göre nüfusun 86% sı Evangelical Lutheran Protestan , 3%’ ü Katoliktir. Geriye kalanın 1% ini diğer dinlere mensup kişiler oluşturmakta, , 10%u ise bilinmemektedir[17].
A- ANAYASAL KURUMLAR
1. Yürütme erki
Norveçte yürütme gücü Krala aittir ve kral bu gücünü Statsrad adı verilen Devlet Konseyi vasıtasıyla kullanır. Bu konsey, başbakan ve en az 7 kişiden oluşan bakanlardan meydana gelir. Konseyde görüşülecek konular bakanlıklar tarafından hazırlanmakta, bakanlıklar ise Konseye üye bakanlar tarafından yönetilmektedir[18].
Hükümet, bütçeyi ve kanun tasarılarını hazırlayarak Parlamentoya sunma yetkisine ve görevine haizdir. Hükümeti atayan kral 1884 yılındaki parlamenter hükümet modeline geçilmesiyle beraber bu atamayı parlamentonun isteğiyle uyumlu olarak yapmak zorunluluğu içindedir[19].
2. Yasama Erki
Norveç ulusal meclisine Storting adı verilmektedir. Meclis, her dört yılda bir yapılan genel seçimlerle oluşturulmaktadır. 18 yaşını doldurmuş Norveç vatandaşları ile en az 10 yıl Norveçte oturanlar seçimlerde oy kullanma hakkına sahiptir. Seçimlerden sonra meclis ikiye ayrılır[20]. 165 kişilik parlamentoda 110 üye (üçte ikisi) lagting adı verilen üst meclisi, 55 üye ise (üçte biri) odelsting adı verilen alt meclisi oluşturur. Her yasa önce odelstingte görüşülür ve daha sonra lagting’ e gönderilir. İki kez odelstingten geçtiği halde lagstingte kabul edilmeyen yasa iki meclisin toplandığı stortingte 2/3 çoğunlukla kabul edilebilir[21].
Yasanın meclis sürecini tamamlamasından sonra Devlet konseyinde kralın onayı ile yürürlüğe girmektedir. Meclis, çalışmalarını komisyonlar ve genel kurul çalışmaları şeklinde yürütmektedir. Stortingte devlet harcamaları, vergiler, gümrük tarifeleri, gelirler gibi konular konuşulurken, odelsting ise devlet yönetimini kontrol etme yetkisine sahip bulunmaktadır. Storting kendi tolplanma zamanını kendi belirler ve her yıl ilk açılış kral tarafından yapılmaktadır[22].
3. Yargı Erki
Yargı sistemi üç düzeyli bir yapılandırılma içerisindedir. İlk aşama mahkemeleri ilçe ve il mahkemeleridir ve 93 tanedir. Bunun üzerini de temyiz mahkemesi vardır ve toplam 6 tanedir. En üstte ise yüksek mahkeme vardır ve başkent Oslo’da bulunmaktadır. Yüksek mahkeme son kararları verme yetkisine sahiptir[23].
Ayrıca her belediyede hukuk eğitimi görmeyen kişilerden oluşan ve 4 yıllığına seçilen 3 kişilik Uzlaşma Kurulu bulunmaktadır ve anlaşmazlıkların çözümünde görev almaktadır[24].
4. Ombudsman Kurumu
1962 yılında kurulan Parlamenter Ombudsman 4 yıllığına seçilmektedir. Her vatandaş ombudsmana ulaşma imkanına sahiptir. Ombudsman özel hukuk ilişkileri ile ilgilenmemekte ve ayrıca kararları tavsiye niteliğindedir[25].
B- NORVEÇ GENEL YÖNETİM YAPISI
1. MERKEZİ YÖNETİM
Norveçte merkezi idare kral, başbakan ve devlet konseyi üyelerinin yönetimi altındaki teşkilattan oluşmaktadır. Hükümet yapısı içerisinde; başbakanlık, dışişleri, savunma, sanayi ve ticaret, çalışma ve devlet idaresi, maliye, yerel yönetimler ve bölgesel gelişme, sağlık, kültürel işler, sosyal işler, ulaştırma ve iletişim, çevre, balıkçılık, uluslar arası gelişme ve insan hakları, tarım, adalet ve polis, çocuk ve aile ilişkileri, petrol ve enerji ve eğitim ile araştırma ve kilise işleri bakanlıkları bulunmaktadır[26].
2. MERKEZİ YÖNETİMİN TAŞRA YAPILANMASI
19 il ve 435 belediyeye ayrılan Norveç anayasasında yerel yönetimlerle ilgili bir hüküm olmaması dikkat çekmektedir.[27]. belediye ve il yerel yönetim örgütlenmesinin ilkelerini içeren il yerel idaresi (county) ve yerel yönetimlerle ilgili yeni yerel yönetimler yasası 1993 te yürürlüğe girmiştir[28]. Esasında mevcut yerel yönetim sistemi 1847 trihli yerel yönetimler yasasına dayanmaktadır[29].
Norveçte 19 il bulunmakta ve iller valiler tarafından idare edilmektedir. Hükümetin ildeki en üst temsilcisi görevini yürüten vali, belediyelerin faaliyetlerinin kanunlar çerçevesinde ve bütçe hükümlerine göre gerçekleştirilmesini sağlama ve belediyeler ve il mahalli idarelerine yönelik rehber ve koordinasyon görevi bulunmaktadır[30]
İllerde vali gözetiminde çalışan ve bakanlıkların taşra temsilcileri konumundaki çeşitli daireler vardır. Bu dairelerin hepsi her ilde bulunmamaktadır[31]. Bu daireler ise; Eğitim bakanlının temsilcisi olan ve hükümet eğitim programlarının uygulanmasını sağlamakla görevli olan, kamu ilk ve orta eğitim okullarını, özel okulları, daha ileri eğitim kolejlerini ve gönüllü yetişkin eğitim teşkilatlarının yaptığı yetişkin eğitimini denetleme ile kamu eğitim yardımlarının idaresinden ve bölge/il mahalli idaresi içindeki bütün seviyelerde eğitim politikalarının koordinasyonundan sorumlu olan il milli eğitim dairesi (18 adet), İldeki sağlık hizmetlerinin gözetiminden ve Norveç sağlık kurulu ile birlikte kalitenin ve yasal korumanın iyileştirilmesinden sorumlu olan il sağlık müdürlüğü (8 adet), sekiz bölge birimine sahip olan ve mahalli idare tedarik uygulamaları ile ilgili çalışmalar yapan rekabet idaresi, 18 ilde bulunan ve 197 adet olan belediyeler ile işbirliği içinde çalışan istihdam daireleri, her belediyede bulunan ve vergi sistemi, katma değer vergi sistemi ve nüfus kayıt sistemini yöneten vergi dairesi, Balıkçılığın mahalli endüstri kalkınmasındaki önemi yüzünden hem il mahalli idareleriyle hem de belediyelerle yakın ilişki içinde olan balıkçılık idaresi, mahalli idarelerle planlama ve inşaat işlerinde bağlantı halinde olan Norveç Milli Kıyı İdaresi, Polis Dairesi, Göçmenlerin belediyelerde yerleştirilmeleriyle ilgilenen ve devlet mülteci kabul merkezlerinin çalıştırılmasını yönlendiren ve belediyelere göçmenlerin ve mültecilerin topluma adapte edilmesi işlerinde tavsiyelerde bulunan göçmen dairesi, Belediyelerin ve diğerlerinin yeni bilgileri gönderdiği IT temelli gayri menkul, adres ve binaların kayıtlarını tutmaktan sorumlu olduğu ve ana faaliyetleri 1:50.000 ve daha küçük ölçekli haritaların hazırlanması olan milli harita idaresi, belediyelerle sosyal refah konularında işbirliği yapan sosyal refah dairesidir[32].
II- NORVEÇ YEREL YÖNETİMLERİ
Norveç’te, belediyeler (municipality) ve il yerel yönetimi (county) (il belediyeleri) olarak ikili bir yerel yönetim sistemi bulunmaktadır
İl mahalli idareleri ile belediyelerin sayısının yıllar itibarıyla azaldığı gözlemlenmektedir. 1950 yılında 20 olan il mahalli idarelerinin sayısı 1996 yılı itibarıyla 19’ a, 744 olan belediyelerin sayısı ise yine 1996 yılı itibarıyla 435’ e düşmüştür[33]. Oslo, hem belediye hem de il mahalli idaresi olma yönünden dikkat çekmektedir. Her belediye bir ile aittir[34]
Norveç anayasasında mahalli idareler ile ilgili hüküm bulunmamaktadır. 25 Eylül 1992 yılında kabul edilen 1 Ocak 1993’ te yürürlüğe giren[35], belediyeler ve il mahalli idarelerinin teşkilatlanması ile ilgili ana hususları ihtiva eden, planlama ve enformasyon, siyasi ve idari teşkilatlanma, seçilmiş mahalli temsilcilerle ilgili hususlar, mahalli idarelerin finansmanı ve merkez yöneticileri konularını düzenleyen belediyeler ile il mahalli idarelerinin ikisi ile ilgili yeni Mahalli idareler kanunu yürürlüğe girmiştir[36].
Norveç’ te belediye sınır değişiklikleri konusunda özel bir kanun vardır. Küçük değişikliklerde eğer ilgili belediyeler ve il mahalli idareleri kabul ederlerse il valisi (governer) karar verir. Diğer hallerde mahalli idareler bakanlığı hatta birleşmeler veya önemli değişiklikler mevzu olduğunda parlamento karar alır. Değişiklikler, belediyenin veya bir grup belde sakinin isteği üzerine yapılabilir. Bu noktada, ilgili belediye ve il meclislerinin görüşü alınmalıdır. İştişari bir nitelik arzetmesi bakımından belediyelerin birleşmesi teklif edildiği zaman genellikle referandum yapılacağı dikkat çekmektedir[37]. Bir belediyenin isminin değişme kararı Krala aittir[38].
A- YEREL YÖNETİM BİRİMLERİNİN ORGANLARI
1. Karar organı
Karar alma konusunda, belediyeler ve il mahalli idarelerinde belediye/il meclisi, yetkilidir[39]. Bu yetki, kanunla aksi öngörülmedikçe idare heyetine ve daimi komitelere devredilebilir[40].
Belediye/il mahalli idaresi meclislerine seçilme hakkı, seçim gününde nüfus kayıtlarına göre belediye ve ilde ikamet eden yetersiz veya kısıtlı olmayan kişilere aittir[41] ve bu kişiler eğer seçilirlerse bu görevi kabul etmek zorundadırlar. İl valisi ve yardımcısının, il mahalli idaresi/belediye en üst yöneticisi ve yardımcılarının, belediye veya il mahalli idarelerinin idare birimlerinin yöneticilerinin, belediye/il mahalli idaresi mali en üst yöneticisinin, belediye/il meclisi sekreterinin, belediye/il en üst denetçisi ve herhangi bir belediye/il teşebbüsü denetçisinin seçilme yeterlilikleri yoktur. Seçim yılı sonunda 65 yaşını geçecek olanlar, son dört yıldır meclis üyeliği yapanlar, diğer yasal hükümlere göre muaf sayılma hakkına sahip olanlar, seçim komitesi tarafından “görevlerinin gereklerini güçlüklerle karşılaşmadan yerine getirme kabiliyetleri olmadığı için” muafiyet tanınlar veya listelerde yayınlanan partiden başka bir partiye üye olanlar seçimden muaf tutulmalarını isteyebilirler[42]. Meclisin üye sayısı tek sayıdır ve bu sayı yerleşiklerin sayılarına göre değişiklik göstermektedir[43].
Norveç’te seçim sistemi, doğrudan seçim ve çok adaylı seçim bölgelerinde nisbi temsil prensiplerine dayanır. Seçimlerde;
- Seçim yılının 31 aralık tarihinde 18 yaşına giren,
- Özel ceza suçları işlemek, hükümetin izni olmadan bir yabancı gücün hizmetine girmek, oy satın almak, oyunun satmak veya birden fazla seçim sandığında oy kullanmak gibi sebeplerle oy hakkını kaybetmeyen,
- Norveç vatandaşları veya Norveç’te seçim gününden önceki üç yıl ikamet ettikleri için nüfusa kayıtlı olan kişiler oy kullanabilirler[44].
Norveç’te seçim süreci kendine has bir özellik arzetmektedir. Eylül ayının genellikle ikinci pazartesi günü seçim günüdür. Bazı belediyeler ise hem Pazar hem de pazartesi günü seçim yaparlar. Seçim gününde şahsen seçim yerine gitmesi mümkün olmadığı bilinen kişiler için önceden oy kullanmak mümkündür.Seçimin sonucuna, ilki her liste için adayların sayısının belirlenmesi ikincisi kazanan aday listesinin açıklanması olarak iki aşamada karar verilir[45].
2. Yürütme organı
İşlemler ve meclis veya alt komiteler tarafından alınan kararların yürütülmesi doğrudan idarenin eline bırakıldığından belediyeler ve il mahalli idarelerinde yürütme organı aslında bulunmamaktadır.
Bütün belediyeler ve il mahalli idareleri; bir encümene veya idare heyeti ile daimi komitelere sahiptir. Kanunda aksi belirtilmedikçe belediye meclisi bunlara bütün meselelerde karar alma yetki devredebilir. Bunlardan başka, belediye ve il meclisi ayrıca incelenmesi düşünülen meselelerin hazırlanması ve özel görevlerin yerine getirilmesi amacıyla komiteler kurabilir. Böyle komitelerin oluşturulması yetkisi idare heyeti ve daimi komitelere de verilebilir[46].
Belediye/il meclisinin üyelerinden genellikle en kıdemli en az 5 üyesinden oluşan Encümen, finansman planı, yıllık bütçe ve vergi düzenlemeleriyle ilgili tasarıların görüşülmesi dışında diğer görevleri yapmak zorunda değildir. Belediyeler ve il mahalli idarelerin çoğunda encümen, meclisin yanında en aktif ve önemli organ olarak kullanılır[47]. Bu heyet, meclisin gündemindeki konular hakkında ön karar organı olmak ve önemsiz meselelerde karar almak şeklinde iki görevi bulunmaktadır[48].
Daimi komiteler ise en az üç üyeye sahiptir ve belediye meclisi için seçilme yeterliliğine sahip kişiler arasından seçilir. Bunların seçim usulü Mahalli İdareler Kanunun 35-38 maddelerinde tarif edilmiştir[49].
3. Siyasi lider
Belediye/il meclisi encümen arasından 4 yıllık süre için seçilen Belediye başkanı (mayor), hem mahalli idarenin siyasi lideri hem de meclisin ve idare heyetinin başkanıdır ve belediyenin siyasi ve kanuni temsilcisi olarak görev yapmaktadır.
4. Yönetsel Lider (Chief Officer)
Norveç’ te her belediye ve il mahalli idaresi, idaresinin başı olarak bir üst yöneticiye sahip olmalıdır[50]. Tüm idarenin başı olan üst yönetici belediye/il mahalli idaresinde istihdam edilen herkesin amiridir ve kararları hazırlamak ve uygulamak başlıca görevidir. Üst yönetici bütün toplantılara katılma ve denetleme komitesi dışında, bütün komitelerde, meclislerde ve kurullarda konuşma hakkına sahiptir[51].
Üst yönetici,en az altı yıllık bir süre için meclis tarafından atanır ve siyasi lider gibi, şahsi durumlarda veya önemsiz meselelerde karar alma yetkisine sahiptir. Özellikle, çalışanlarla ilgili kadroların ihdası, iptali ve diğer konularda karar alma konusunda yetkilendirilir. Eğer belediye/il mahalli idaresi parlamenter yönetim sistemine sahip olmaya karar verirse üst yönetici yerine bir idare heyeti oluşturulur ve heyetin üyeleri belediye/il meclisi tarafından çoğunluk oyuyla seçilir. Aksi belirtilmediği sürece, İl/belediye meclisi idare heyetini bütün meselelerde karar alma yetkisiyle donatabilir. Heyet de özel durumlar ve önemsiz meseleler için münferiden üyelerini yetkilendirebilir[52].
5. Organlar arası Yetki ve sorumlulukların dağılımı
Merkezi organ bütün yetkileri haiz olan Belediye/il meclisidir ve mahalli idareler kanununun “meclisin kendisi” ifadesini kullandığı yerler dışında yetki devretmekle serbesttir. Özel görevlerle kurulan komiteler, görevleriyle doğrudan bağlantılı meselelerde karar almakla yetkilendirilebilir[53].
Bir belediye işinin veya kuruluşunun işletilmesi için belediye meclisi tarafından yönetim kurulları oluşturabilir, bu kurula, işin yürütülmesi ve teşkilatlanmasıyla ilgili karar alma yetkisi devredilebilir. Belediye projelerinin gerçekleştirilebilmesi amacıyla belediyeler arası ortak bir kurul kurabilir[54]. Belediye meclisi,ayrıca semt komiteleri oluşturabilir ve bu komitelere kendi coğrafi alanlarıyla ilgili meselelerde yetki verebilir.
Belediyeler ve il mahalli idareleri mahalli idareler kanunun çerçevesi içinde kendi yapılarını belirlemede geniş yetkilere sahiptir. Fakat özel konulardaki mevzuat çok az da olsa iç yapıyla ilgili kanuni hükümlere sahiptirler.
B- YEREL YÖNETİMLER ARASI YETKİ VE SORUMLULUKLARIN DAĞILIMI
Yetkiler dağıtılırken, hizmette yerellik ilkesine (subsidiarity) uygun olarak sözü edilen hizmetten kimin etkileneceği, ekonomik gereklere uygun olup olmayacağı hesaplanır. Eğer bir hizmet birkaç belediye sakinini etkiliyor ve finansman ihtiyacı bir belediyenin kapasitesinin üzerinde ise, bu hizmetin sorumluluğu prensip olarak il mahalli idaresine verilecektir. Burada iki prensip vardır;
1. Kanunla diğer kuruluşlara verilen görevler dışındaki bütün yerel görevler belediyeler ve il mahalli idareleri tarafından yerine getirilmesi,
2. Belediyelere ve il mahalli idarelerine verilen görevler ve sorumlulukların kanunla tarif edilmesidir[55].
Konut ve göçmenlerin adapte edilmesi, istihdam programları, tutukların sağlık bakımı gibi belli sayıda görevler, merkezi idarenin bir birimi olarak faaliyet gösteren yerel veya bölge idarelerine verilmiştir. Yetkilerin birimler arası dağılımı çeşitli zamanlarda değişiklik göstermiş ve görev ve yetkiler il mahalli idarelerinden mahalli idarelerine aktarılmıştır[56].
Merkezi idare; yüksek öğretim ve üniversiteler, ulusal sigorta sistemi, savunma, ulusal yol ağı, demiryolları, polis, cezaevlerinden, il mahalli idareleri; hastaneler, özel sağlık servisleri, ikinci derece okullar, çocukları ilaç ve alkolden uzak tutma enstitüleri, şehir yollar, müzeler ve ulaştırmadan, belediyeler ise; ilk ve orta dereceli okullar, temel sağlık, itfaiye, çöp toplama, su kaynakları v.b gibi şeylerden sorumludur[57]
1984 yılında sağlık alanında “yerel yönetimler sağlık planı” uygulamaya konulmuş ve bunun sonucunda ise birinci basamak sağlık hizmetleri desantralize olmuştur. Böylece belediyeler kendi bölgesinde birinci basamak hizmetlerinin planlaması, fonlandırılması ve organizasyonundan sorumludur[58].
Norveç belediyelerin en önemli görevlerinden biri yerel halkın 16 yaşına kadar olanların eğitim giderlerini karşılamak, kütüphane kurmak ve kültürel çalışmalarda bulunmaktır[59].
Norveç’te yerel düzeyde ana planlama sorumluluğu belediyelere ait olmakla birlikte daha geniş çaptaki faaliyetlerle ilgili planlama koordinasyonu ise il mahalli idarelerinin sorumluluğundadır. Merkezi seviyede koordinasyonu çevre bakanlığına aittir. İl mahalli idaresi kendi bölgesindeki planlamanın ana sorumlusudur. İl planlaması öncelikle il içindeki fiziki, ekonomik, sosyal ve kültürel faaliyetleri koordine etmeyi hedefler. İl planı detaylı olarak gözden geçirilip, değiştirildikten sonra her dört yılda bir merkezi hükümetin onayına sunulur. Merkezi hükümet planı onaylarken milli politikalara göre değişiklikler yapar[60].
Belediyeler ve iller ortak çıkarlarla ilgili hizmetlerin yerine getirilmesi için bir kurul oluşturabilirler. Bu kurula faaliyetin yönetimi ve teşkilatlanması ile ilgili karar alma yetki verilebilir. Uygulamada işbirliği genellikle sektör veya özel alan mevzuatının verdiği yetki ile gerçekleştirilir. işbirliği en çok, su tedariki atık toplanması kanalizasyon tesisleri gerektiren konut ve kalkınma, ticari hayatın gelişmesi için gerekli şartların hazırlanması ve iyileştirilmesi, öğretim, sağlık hizmetleri alanlarında yapılmaktadır[61].
C- YEREL YÖNETİMLERİN MALİ YAPISI
İller ve belediyelerin ana gelir kaynakları; vergiler, merkezi idare transferleri, yardımlar ve ücret ile bedellerdir.
1. Vergiler
Norveç’te iller ve belediyeler vergi toplama yetkisine sahiptirler. Belediye gelir vergileri, kişisel ve şirketlerden alınan gelir ve kurumlar vergisi, ticari gayrimenkullardan ve şehir alanlarındaki konutlarından emlak vergisi olmakla birlikte İl vergi gelirleri ise sadece gelir vergisinden oluşur. Belediyeler emlak vergisi alıp almayacağına kendisi karar verir. Mahalli idarelerin vergi koyma hakkı sınırlıdır. En yüksek ve en düşük oranlar parlamento tarafından belirlenmektedir[62].
2. Yardımlar
Mahalli idare gelirlerinin yaklaşık %40 ı merkezi hükümet transferlerinden oluşmaktadır[63]. Merkezi yönetimden alınan yardımlar blok yardım ve tahsisli yardım olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Blok yardımlar cari harcamaları karşılamak, tahsisli yardımlar ise belirli hizmetleri ve projeleri finanse etmek amacıyla verilmektedir. Tahsisli yardımlar, blok yardımların aksine kanunla düzenlenmemiştir ve çoğu maliyetin bir kısmını belediyelerin karşılaması gibi şarta bağlıdır. Mülteci konutları ve göçmenlerin uyumu için yardımlar, istihdam programları için yardımlar, hastanede ayakta tedavi birimleri için yardımlar, hastanelerin onaylanmış sermaye harcamalarının geri ödenmesi, ana okulları için işletme yardımları, zihinsel özürlülere evde veya kuruluşlarda sağlanan hizmetler için yardımlar tahsisli yardımlara örnek olarak verilmektedir[64].
3. Borçlanma
Norveç belediyeleri; uzun vadeli sabit sermaye yatırımları, sabit sermaye yatırımlarına bağlı eski tahviller, konutların öncelikli gruplara dağılımı için Norveç milli konut bankası tarafından verilen borçlar, muhasebe açıklarının finansmanı ve nakit ihtiyacı nedeniyle vadesi 40 yılı geçmemek şartı ile borç alabilmektedir. Bu, mahalli idareler kanununda düzenlenmiştir[65].
Borçlara ilişkin düzenlemeler kendi durumlarına göre değişiklik göstermektedir. Muhasebe açıklarının finansmanı için alınan borçlarda geri ödeme zamanı en fazla dört yıl olmalı, nakit ihtiyacıyla alınan borçlar alınan mali yılın sonuna kadar ödenmelidir. Dikkati çeken husus Norveç belediyelerinin yabancı para biriminde borçlanma serbestiyetine sahip olmamasıdır. Borç almayla ilgili kararların geçerlilik kazanabilmesi devlet idarelerinin onayına bağlıdır[66].
4. Mali Denkleştirme
Hükümet ve parlamento, mahalli idarelerin gelir çerçevesinin belirlenmesi çalışmalarına bahar aylarında başlamaktadır. Hükümet, parlamentoya mayıs ayında bir tasarı sunar ve bu tasarıda gelecek yılın geliri ile ilgili bilgiler verir. Bu tasarıda, gelir büyümesi için hedeflenen rakam, hükümet çalışmalarına temel teşkil etmektedir[67]. Mahalli idarenin finansmanı üzerindeki hükümet çalışmalarının odak noktası blok yardımlar ile amaçlı yardımlar arasındaki dengedir. Mahalli İdareler Bakanlığı genel amaç yardımlarını tarif eden ve belediye ve iller için yardımların ve gerçek hesaplamaların dayandırıldığı bilgilerin yer aldığı “mahalli idarelerin finansmanı ile ilgili dokümanlar ve hesaplamalar” adı verilen bir broşür yayımlamaktadır[68].
5. Diğer Gelir Kaynakları
Mahalli idarelerin bir diğer gelir kaynağı mahalli hizmetler için ödenen ücret ve bedellerdir. Belediyeler ücret ve bedellerin miktarını belirlemede büyük ölçüde serbesttir. Bedelin miktarı, hizmet üretimin nasıl finanse edileceğine bağlıdır. Bir hizmetin doğal olarak yapılması gerekli bir hizmet olması veya üretimi sadece belediyeye ait ise hizmetin maliyetini aşan bir vergi veya ücret alamaz[69]. Otoparklar ve sinemalar gibi normal ticari faaliyet olarak değerlendiren hizmetler için fiyat belirlemede tamamen serbesttir[70].
D- HALK KATILIMI
Mahalli olarak yapılan referandumlarla ilgili Mahalli İdareler Kanununda hüküm bulunmamaktadır[71]. Belediye/il meclisi bütün kararları alma yetkisine sahip olduğundan referandumlar aksi bir kanunla düzenlenmedikçe, sadece iştişari mahiyettedir. Kanuna göre, belediyeler ve il mahalli idareleri, faaliyetleri hakkında halka bilgi vermekle yükümlüdürler. Bu nedenle belediye/il meclisi, encümen ve diğer kurullar/komitelerin toplantıları halka açıktır. Bazı belediyelerde, halkın siyasilerden belediye meseleleri hakkında soru sorabileceği “sorgu zamanı” düzenlenmektedir.Kanunda ayrıca, planlama dairelerine planlama ve imar açısından halkı yapılan planlar hakkında aktif bir şekilde bilgilendirmek sorumluluğunu yüklemiştir[72].
Norveç vatandaşları ve seçimden önceki üç yıl Norveç’te ikamet eden yabancılar seçim gününde en az 18 yaşında olmak ve ilgili mahalli idarede ikamet etmek şartıyla aday olabilir. Seçilmiş temsilcilerin görev süresi 4 yıldır. Seçilmiş temsilciler aynı anda belediye, il meclisi veya parlamentoda üye olabilir.Temsilciler, kendi kişisel, mali veya diğer çıkarlarının bulunduğu meselelerinin görüşüldüğü toplantılar hariç olmak üzere bütün toplantılara katılmalı ve gündemdeki bütün maddeler için oy kullanmalıdır[73].
E-YEREL YÖNETİMLER ÜZERİNDE DENETİM
Norveç’ te bütçe işlemlerinin yasalara uygunluğu otomatik olarak yapılır. belediye veya illerin iş ve işlemlerinin denetimi ise otomatik değildir. İl valisinin denetimi kanunilik denetimiyle sınırlıdır. Devlet yetkilerinin mahalli idarelere devredildiği hallerde yapılan şikayetler il valisi veya ilgili bakan tarafından ele alınır. İl valisinin imar ve planlama alanında bütün taraflar işlemden memnun olsalar bile kendi adına bir inceleme hakkı vardır. Parlamento, Norveç’in uluslar arası yükümlülüklerinin belirlediği sınırla dahilinde belediyelerin hatta münferiden bir belediyenin yetkilerinde gerekli gördüğü değişiklikleri yapma etkisine sahiptir[74].
Her belediye bir denetçiyle birlikte gerekli personeli istihdam etmek veya belediyeler arası bir denetim kuruluşuna katılmak zorundadır. Kanun, işletme denetimi ile birlikte mali denetim de öngörür. Denetim raporları onu tavsiyeleriyle beraber meclise yönlendirecek belediye veya il denetim komitesine verilir. Meclis, belediyelerin idaresinden sorumlu en yüksek yetkilidir[75].
Kamu İdaresi Parlamento Ombudsmanı, ‘kamu idaresinin adaletsizce vatandaşları etkilememesini ve kamu hizmetindeki görevliler ve diğerlerinin üstlendikleri görevleri dürüstçe yerine getirmelerini sağlamak’ la yetkilendirilmiştir. Ombudsman, bir belediye işlemini iptal etmek yetkisine sahip değildir ama iptal, disiplin cezası ve mümkün olan yerlerde tazminat tavsiyesine bulunabilir[76].
Mahalli kararlarına karşı, örneğin belediye meclisi tarafından alınan kararlara karşı mahalli idare bakanlığına başvurma hakkı gibi kişilerin Maliye Bakanlığına başvurma hakkı bulunmaktadır[77].
F- YEREL YÖNETİMLERLE İLGİLİ SON GELİŞMELER
Norveç “serbest Yerel Yönetimler” adı verilen bir reformun öncüsü olmuştur. 1986 yılında başlayan serbest yerel yönetimler reform süreci, 1993 yılında çıkarılan yeni yerel yönetimler yasası ile süregelmiştir.
Norveç’te ki bir diğer yerel yönetim reformu; ‘ Parlamenter Yerel Yönetim’ modeli olup; idare üzerinde kontrolü arttırmak, siyasi sorumlukları açığa çıkartmak, karar alma mekanizmasında bütüncül bakışa önem vermek, hizmet sunumunda adaptasyon, daha çok katılım ve halk için daha iyi hizmet olmak üzere 6 hedefi bulunmaktadır. 1993 tarihli Norveç Yerel Yönetim Yasasına göre parlamenter yerel yönetim sistemi, mecliste 2/3 çoğunlukla karar alınabilen bir sistemdir[78].
SONUÇ
Ulusal meclisinin çift meclis görünümü arzettiği, yerel demokrasi ve yerel yönetim anlayışının hizmette yerellik ilkesine göre şekillendiği, yerel yönetimlerde parlamenter yerel yönetim sisteminin benimsendiği Norveç, Anayasasında yerel yönetimlerle ilgili hiçbir hükmün olmadığı bir ülke olarak dikkati çekmektedir.
Belirli bir coğrafi alanda yaşayan yerel topluluğun bireylerine, bir arada yaşamaları nedeniyle, kendilerini ilgilendiren konularda hizmet üretmek amacı ile kurulan, karar organları yöre halkı tarafından seçilen, yasalarla belirlenmiş görev ve yetkilere, bütçeye ve personele sahip, merkezi yönetim ile ilişkilerinde yönetsel özerklikten faydalanan kamu tüzel kişileri olarak tanımlanan yerel yönetimlerin Norveç tecrübesinin hızla bir şekilde olgunlaştığı görülmektedir.
KAYNAKÇA
Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway,Council of Europe publishing, february, 1998
Güneş, İsmail, http://idari.cu.edu.tr/igunes/yerel/egitim5.htm.
Hensen, Tore, “Municipal Self-Goverment In The Service Of The Welfare State”, http://odin.deup.no/engelsk/norway/system... (erişim tarihi 23.03.2004)
http://www.nationmaster.com/country/no/goverment (Erişim Tarihi: 23.05.2004)
http://bazar.deichman.no/?language=13&category=273 (erişim tarihi:23.05.2004)
http://www.yasamdersleri.com (erişim tarihi:23.05.2004)
http://arsiv.hurriyetim.com.tr (erişim tarihi:23.05.2004)
http://arsiv.hurriyetim.com.tr/hur/turk/01/07/05/yasam/18yas.htm (Erişim tarihi: 23.05.2004)
http://www.nationbynation.com/Norway/Gov.html (Erişim tarihi:23.05.2004)
İçişleri Bakanlığı, Dünyada Mahalli İdareler, İçişleri Bakanlığı yayınları, Ankara,1996
Komumnal Og Regionaldepartement, “The Main Functions of country municipalies andmunicipalities in Norway”, http://odin.dep.no/krd/engelsk/publ/veiledninger/016051-250027 (erişim tarihi: 23.03.2004)
Norway Local Goverment Act,
Norveç Sağlık Sistemi, http://www.spgk,saglik.gov.tr/ss/sayilar/9812/5.htm (erişim tarihi 16.03.2004).
The Constitution Of The Kingdom Of Norway,http://odin.dep.no/engelsk/norway/system/032005-990424/index-dok000-b-f-a.ht.. (erişim: 17.04.2004)
Toker,Cem, “Norveç Yönetim Sistemi”, 21. Yüzyılda Yönetim İçinde, İçişleri Bakanlığı yayınları, www.icisleri.gov.tr (Erişim tarihi: 17.04.2004)
Tortop, Nuri, “Norveç’te Mahalli İdareler ve Finansmanı”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, Ocak 1995
Ünüsan, Teoman, Avrupa’da Yerel Yönetimler, İçişleri Bakanlığa Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü Yayınları No:9, Ankara, 1996.
|
[1] http://bazar.deichman.no/?language=13&category=273 (erişim tarihi:23.05.2004)
[2] www.yasamdersleri.com (erişim tarihi:23.05.2004)
[3] http://arsiv.hurriyetim.com.tr (erişim tarihi:23.05.2004)
[4] http://cografya.dostweb.com/ulke.htm
[5] http://arsiv.hurriyetim.com.tr/hur/turk/01/07/05/yasam/18yas.htm
[6] The Constitution Of The Kingdom Of Norway, article 1, http://odin.dep.no/engelsk/norway/system/032005-990424/index-dok000-b-f-a.ht.. (erişim: 17.04.2004)
[7] www.nationmaster.com/country/no/goverment (erişim tarihi: 23.05.2004), Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”, 21. Yüzyılda Yönetim İçinde, İçişleri Bakanlığı yayınları, www.icisleri.gov.tr (Erişim tarihi: 17.04.2004)
[8] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”, 21. Yüzyılda Yönetim…
[9] ibid.
[10] www.nationmaster.com/country/no/goverment (erişim tarihi: 23.05.2004)
[11] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”… (Erişim tarihi: 17.04.2004)
[12] ibid.
[13]www.nationmaster.com/country/no/goverment (erişim tarihi: 23.05.2004)
[14] ibid
[15] The Constitution Of The Kingdom Of Norway, article 1, http://odin.dep.no/engelsk/norway/system... (erişim: 17.04.2004)
[16] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”,... (Erişim tarihi: 17.04.2004)
[17] http://www.nationbynation.com/Norway/Gov.html. (Erişim tarihi:23.05.2004)
[18] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”... (Erişim tarihi: 17.04.2004)
[19] ibid
[20] http://www.nationbynation.com/Norway/Gov.html (erişim tarihi 23.05.2004).
[21] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”…. (Erişim tarihi: 17.04.2004)
[22] ibid
[23] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”…. (Erişim tarihi: 17.04.2004)
[24] ibid
[25] ibid
[26] ibid
[27] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway,Council of europe publishing, february, 1998,s.5
[28] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”…. (Erişim tarihi: 17.04.2004)
[29] Tore Hensen,Municipal Self-Goverment In The Service Of The Welfare State”, http://odin.deup.no/engelsk/roway/system... (erişim tarihi 23.03.2004)
[30] Council Of Europe, structure and operation of local and regional democray, Norway, ,s.7.
[31] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”… (Erişim tarihi: 17.04.2004)
[32] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway…, s.7-9.
[33] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”… (Erişim tarihi: 17.04.2004)
[34] Norway Local Goverment Act, article 3.
[35] Teoman Ünüsan, Avrupa’da Yerel Yönetimler, İçişleri Bakanlığa Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü Yayınları No:9, Ankara, 1996,s.14.
[36] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway….,s.5.
[37] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway….,s.6, Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”… (Erişim tarihi: 17.04.2004)
[38] Norway Local Goverment Act, article 3.
[39] Norway Local Goverment Act, article 6.
[40] Teoman Ünüsan, Avrupa’da Yerel Yönetimler…s.96.
[41] Norway Local Goverment Act, Article 7.
[42] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway….s 10.
[43] Norway Local Goverment Act, article 7.
[44] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway….s10.
[45] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway….s 11.
[46] Teoman Ünüsan, Avrupa’da Yerel Yönetimler…s.97.
[47] Norway Local Goverment Act, Article 8.
[48] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”… (Erişim tarihi: 17.04.2004).
[49] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway… s 12.
[50] Norway Local Goverment Act, Article 22.
[51] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway, s 12.
[52] Teoman Ünüsan, Avrupa’da Yerel Yönetimler…s.97.
[53] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway… s 13.
[54] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”… (Erişim tarihi: 17.04.2004).
[55] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway…,s 17.
[56] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”,… (Erişim tarihi: 17.04.2004)
[57] Komumnal Og Regionaldepartement, “The Main Functions of country municipalies andmunicipalities in Norway”, http://odin.dep.no/krd/engelsk/publ/veiledninger/016051-250027...( erişim tarihi 23.03.2004)
[58] Norveç Sağlık Sistemi, http://www.spgk,saglik.gov.tr/ss/sayilar/9812/5.htm (erişim tarihi 16.03.2004).
[59] İsmail Güneş,http://idari.cu.edu.tr/igunes/yerel/egitim5.htm. (Erişim Tarihi:20.04.204)
[60] Teoman Ünüsan, Avrupa’da Yerel Yönetimler,…s.137, Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway.. s 18.
[61] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”… (Erişim tarihi: 17.04.2004).
[62] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway…s 25.
[63] Nuri Tortop, “Norveç’te Mahalli İdareler ve Finansmanı”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, Ocak 1995, s. 76.
[64] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway… s 26.
[65] İbid, s 28.
[66] İbid, s28.
[67] Nuri Tortop, “Norveç’te Mahalli İdareler ve Finansmanı”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, Ocak 1995, s.76.
[68] İçişleri Bakanlığı, Dünyada Mahalli İdareler, İçişleri Bakanlığı yayınları, Ankara,1996,s.535-536.
[69] Nuri Tortop, “Norveç’te Mahalli İdareler ve Finansmanı”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, Ocak 1995,s.77.
[70] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway… s 28.
[71] Teoman Ünüsan, Avrupa’da Yerel Yönetimler…s.137.
[72] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway…s 14.
[73] Teoman Ünüsan, Avrupa’da Yerel Yönetimler…s.97, Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway.. s 15 vd.
[74] Teoman Ünüsan, Avrupa’da Yerel Yönetimler,.. s.166, Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway…, s30.
[75] Council Of Europe, Structure and Operation of Local and Regional Democray, Norway,.. s 30.
[76] İbid, s 31.
[77] İbid, s 31.
[78] Cem Toker, “Norveç Yönetim Sistemi”, .. (Erişim tarihi: 17.04.2004).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder