Yaş sebze ve meyve ticaretinin kalite, standart ve sağlık kurallarına uygun olarak serbest rekabet sistemi içerisinde yapılmasını sağlamak, üretici ve tüketiciler ile yaş sebze ve meyve ticaretini meslek edinenlerin çıkarlarını dengeli ve eşit şekilde korumak ve toptancı hallerini modern ve çağdaş bir alt yapı sistemine kavuşturmak olarak amacının belirlendiği, 24.06.1995 tarihli ve 552 sayılı Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkındaki Kanun Hükmündeki Kararname 27.06.1995 tarihli ve 22326 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu yazıda, yukarıda somut ifadelerle belirlenmiş olan amaç ve toptancı halleri ile ilgili diğer mevzuat hükümleri çerçevesinde ülkemizdeki belediye toptancı hallerinin mevcut durumu ele alınmıştır.
KURULUŞ
3 Ekim 1996 Tarih ve 22776 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Toptancı Hallerinin Kuruluş Esasları Hakkında Yönetmelik, Belediyeler ile diğer gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulacak olan toptancı hallerinin kuruluşuna ilişkin usul ve esasları belirleyerek, herhangi bir toptancı hâl kuruluşunun kuruluş prosederünü (kurucularda aranacak şartlar, başvuru için gerekli belgeler, yapılan teknik inceleme, faaliyet izni vb ) açıklayarak, toptancı hâllerinin kuruluşlarını belirli bir standarta kavuşturma gayretine girmiştir. Nitekim, bu Yönetmelik içerisine yerleştirilen yaş meyve ve sebze toptancı halleri tip proje esaslarının bu prosedürde önemli bir yeri bulunması, bahsedilen “ gayret” in önemli bir göstergesidir.
Tip Proje Esasları, toptancı hallerini büyüklüklerine göre; büyük orta ve küçük olarak üç gruba, hizmet amaçlarına göre; merkez tüketim, transit ve ortak amaçlı olarak üç sınıfa ayırmıştır. Bu ayırımın nedeni her grupta ve sınıfta aranılan hizmet tesislerinin farklı farklı olmasıdır.
Tip proje esasları, toptancı hallerinin şehrin trafihi yoğun merkez ve kavşaklardan uzakta olmasını, şehre giren ve şehirden çıkan bir ana karayolu veya su yolu kenarında veya demirlyolu güzergahında kurulması gerektiğini, kuru ve iyi drene edilmiş bir alanda tesis edilmiş olması gerektiğini, su baskınlarına maruz kalmayacak şekilde alt yapı tesislerinin tamamlanmış olması gerektiğini, pis koku ve duman saçan sanayi bölgelerinden, yoğun yerleşim merkezlerinden, şehirlerin kanalizasyon boşaltan akarsulardan, çöp yığınak alanlarından veya tozlu yerlerden uzakta bulunması gerektiğini, hâl tesislerinin ürün getiren ve götüren araçların kolay manevra yapabilecekleri kadar genişlikte olması gerektiğini vurgulamıştır.
Ülkemizde mevcut bulunan toptancı hallerinin çoğunun yukarıdaki belirlenen esaslardan ne kadar uzakta olduğu aşikardır. Bunun nedenin mevcut toptancı hallerinin çoğunun bu Yönetmelik öncesinde faaliyet göstermesidir. Belediyeler, toptancı hallerinin yerlerini değiştirme, şehir dışına taşıma yoluna gitmeye başlamasıyla toptancı halleri belirli bir standarta kavuşmaya başlamıştır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı da yeni kurulacak olan toptancı hallerinin bu Yönetmeliğe uygun olması hususunda oldukça hassas bir tutum izlemektedir.
TEŞKİLATLANMA
552 sayılı KHK’ nın 19 uncu maddesine göre hazırlanan, 28.12.1997 Tarih ve 23214 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Toptancı Hallerin Yönetim ve İşleyişi Hakkında Yönetmeliği toptancı hallerinin yönetimi ve işleyişi ile ilgili usul ve esasları belirlemiştir.
KHK’ nın 19 uncu maddesi ve Yönetmeliğin 5 inci maddesi, hâl müdürü atanacak kişilerin ziraat, ekonomi, tarım ekonomisi, gıda mühendisliği, işletme ve pazarlama konuların birinde dört yıllık yüksek öğrenim görmüş olması, konusu ile ilgili en az 5 yıllık tecrübeye sahip bulunmasını şart koşmuştur.
Hem KHK, hem de Yönetmelik zorunlu kıldığı bu şartla hâl müdürlerini özel bir konuma koymuştur. 4 yıllık yüksek öğrenim ile yetinmeyip öğrenim konularınında belirlenmesi ve bunun yanında da tecrübe istemesi bunun en büyük göstergesidir. Atanan kişinin atanma tarihinden itibaren 1 ay içerisinde İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğüne bildirilmesi bu göstergeyi destekleyen bir diğer unsurdur.
Hâl müdürünü özel bir konuma koyan mevzuat hükümleri ayn hassasiyeti hâl müdürlüğünde görev yapacak personel hakkında göstermemiş, personel hakkında herhangi bir nitelik saptamasına gitmemiştir. Bu, uygulamada belirli bir standart ve çağdaşlığı yakalama çabasında olan toptancı hallerinin işleyişinde problemlere neden olmakta, hâl müdürlerinin mevzuat hükümlerini uygulamada daha fazla çaba göstermesine yol açmaktadır. Belediyelerin, hâl müdürlüğü bünyesinde görevlendireceği personeli daha dikkatli seçmek suretiyle (eğitim, bilgisayar kullanma becerisi, muhasebe vb) hâl müdürlüğünün işlevlerini yerine getirmede yardımcı olmaları gerekmektedir.
Yukarıda saptanan problemin bir benzeri hâl zabıtasının görevlendirilmesinde görülmektedir. toptancı hâl kurulmuş bulunan şehirlerde belediye ve mücavir alanları içerisinde toptancı hâl veya bu çerçevedeki denetim hizmetlerinin yerine getirilmesi amacıyla hazırlanan 11 Eylül 1998 tarihli Hâl Zabıtası Teşkilatı Personelinin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik hükümleri gereği Belediyeler; toptancı hallerinde hâl müdürüne bağlı olarak toptancı haldeki tahsis edilen satış yeri sayısına göre sayısı en az 2-15 arasında değişen zabıta memuru görevlendirmesi gerekmektedir.
Yönetmelik ve genelgelerle denetim hizmetlerinin yerine getirilmesini teminen kendilerine bir çok görev yüklemlenen toptancı hâl zabıtasının görev yerlerinin sık sık değiştirilmesi kendilerinden beklenen etkili ve verimli hizmetin alınmamasına sebep olmaktadır. sözü edilen görev yeri belediye hizmet birimlerini ifade etmektedir. Söz gelimi 6 ay hâl zabıtası olarak görev yapan personel daha sonra meydan, trafik zabıtalığı görevine verilmektedir. Uygulamada bu işleliş bazı problemleri de beraberinde getirmektedir. zira kendisine verilen görevleri yeni yeni öğrenmeye başlamış olan memur daha iyi hizmet vermeye başladığı anda yeri değiştirilmekte, bu ise zabıta memurundan istenilen verimi alamamaya yol açmakta, onlardan yeterli derecede faydalanma imkanını ortadan kaldırmaktadır.
BİRİMLER
Toptancı Hâllerin Yönetim ve İşleyişi Hakkında Yönetmelik, toptancı hallerini tahsis, ahakkuk ve tahsilat birimi, mal tespit, kontrol ve istatistik birimi, hakem kurulu bürosu birimi ve yardımcı hizmetler birimi olarak birimlere ayırmış ve bu birimlerin hâl müdürünün gözetim ve denetimi altında oluşacağını vurgulamıştır.
1. Tahsis, Tahakkuk ve Tahsilat Birimi
Toptancı Hâllerin Yönetim ve İşleyişi Hakkında Yönetmeliğin 4 üncü maddesine göre tahsis, tahakkuk ve tahsilat biriminin görevleri, mezkur Yönetmeliğin 9 uncu maddesinde şu şekilde sıralanmıştır.
1. Tahsis sahiplerinin işyeri tahsis işlemlerini yürütmek, tahsis ücret ve teminatlarını alıp belediye veznesine yatırmak,
2. Tahsis sahiplerinin satış işlemlerinden alınan belediye veya işletme payı gelirlerini hesap ederek tahakkuk belgesi düzenlemek, pay gelirlerini tahsil etmek.
Uygulamada farklılıklar olmasına rağmen bu birimlerin işlevleri şu şekilde yürümektedir: Satıcıların sattıkları mallara ilişkin onlardan gelen günlük satış bordroları ve satılan her malın nevini gösteren satış icmallerindeki bilgiler, satılan malın hâl dışına çıkışında kapı görevlileri tarafından bir nüshası alıkonan faturalardaki bilgilerle karşılaştırılmakta, bu karşılaştırma işleminin teyiti yapıldıktan sonra her bir satıcının haftalık satışları belirli bir günde toplanarak % 2 belediye rusumu hesaplanmakta ve bu miktarlar hâl rüsum tahsilat defterine işlenmektedir..
Satıcılara tahakkuk ettirilen rüsumlar hazırlanan hâl rüsum cetveline yazıldıktan sonra komisyonculara tebliğ edilmektedir. Tahsildarlar tahakkuk eden miktarları toplamaya, Belediye tarafından Hâl Müdürlüğüne, oradan da kendilerine zimmetlenmiş seri noları belli olan makbuzlar karşılığında yapmaktadırlar. Tahsildarlar, tahsil ettikleri miktarların dökümünü tahsildara mahsus irsaliyelere yaptıktan sonra bunu hâl müdürlüğü muhasebe servisine getirmekte, muhasebe servisinde bilgiler tekrar kontrol edildikten sonra irsaliye hülasası ve ortaya çıkan miktarın belediye hesabına yatırılması için tahsilat müzekkeresi düzenlenmektedir.
Daha sonra tahsildar evraklar ile beraber belediye hesap işleri müdürlüğüne giderek burada teslimat müzekkeresi kestirmektedir.
Tahsildarların yatırmış oldukları bu paraları gösteren dekontlara ilişkin bilgiler, Hâl Müdürlüğünde tahsildarlar için tutulan Defterde her bir tahsildar için ayrılmış kısımlara kaydedimektedir.
Yukarıda satıcıların satış işlemlerinden kendilerine tahakkuk ettirilen belediye rüsum paylarının tahakkuk ettirilmesinden bankaya yatırılmasına kadar yapılan işlemler, satıcılara aylık olarak tahakkuk ettirilen hâl işgaliye ücretleri için de aynı şekildedir.
Yazı dilinde karışık olarak görülebilecek bu işleyiş, uygulamada da hantal bürokrasiyi de beraberinde getirmektedir. Oysa, hâl rüsum cetveline işlenen ve komisyonculara tebliğ edilen miktarların komisyoncular tarafından bu bankada belediye hesabına açılacak bir hesaba yatırımının sağlanılabilmesi tahsis, tahakkuk ve tahsilat biriminde görevlendirilen personelin iş yükünü hafifletme imkanı bulunabilecektir.
2. Mal Tesbit, Kontrol ve İstatistik Birimi
Toptancı Hallerin Yönetim ve İşleyişi Hakkında Yönetmeliğin 9 uncu maddesinde mal tespit, kontrol ve istatistik biriminin görevleri şu şekilde sıralanmıştır:
1. Hâl’ e giren malların tartı ve sayım işlemlerini yapmak,
2. Giren malların cins, miktar ve çeşidi ile göndericisi, nakliyecisi ve alıcısına ilişkin bilgileri kayda geçirmek,
3. Hâlden çıkan malların bordro ve faturalarda yazılı fiyatları, cins, miktar ve çeşitleri ile satıcısı ve alıcısına ilişkin bilgileri kaydetmek ve bu bilgilerin gerçeğe uygunluğunu kontrol etmek, gerçeğe uygun verilen ve fatura düzenlenen mallara çıkış izni vermek,
4. Mal giriş çıkış miktar ve çeşitlerine ve çıkış fiyatlarına ilişkin bilgileri her gün Hâl Müdürüne iletmek,
5. Tespit, kontrol ve istatistik ile ilgili diğer görevleri yapmak
552 sayılı KHK malların toptan alım ve satımının toptancı hâllerde yapılacağını hüküm altına almış ve Toptancı Hallerin Yönetim ve İşleyişi Hakkında Yönetmelik ise kilo ile yapılan satışlarda 100 kilo, tane ile yapılan satışlarda 150 adet, bağ ile yapılan satışlarda 50 bağ miktarındaki veya bu miktarları içine alabilen dolu çuval, sandık, kasa gibi kap ve kapları toptan satış birimi saymıştır.
Bu şekilde ölçüm çeşitlemesine gidilen malların toptancı hale girişinde de tartılarının yapılıp kayıt altına alınması, aynı şekilde de satıcılar tarafından satılıp hâl dışına çıkartılan mallara ait bilgilerin de kayıtlara aksettirilmesi ve bu şekilde giriş ve çıkışı yapılan mallara ait istatistiki bilgilerin elde edilmesi görevi bu birime verilmiştir.
3. Hakem Kurulu ve Hakem Kurulu Bürosu
26 Ağustos 1998 tarih ve 23455 Mükerrer Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Toptancı Hâl Hakem Kurulları Yönetmeliği gereğince oluşturulması gereken Toptancı Hâl Hakem Kurulu, bu Yönetmeliğin 5 inci maddesi gereği, Sanayi ve Ticaret İl Müdürünün veya onun görevlendireceği bir memurun başkanlığında, o yerde bulunan
a- Hâl müdürü dışındaki belediye personeli arasından belediye encümenince görevlendirilen, konunun uzmanı bir memur,
b- Ziraat odası yönetim kurulunca odaya kayıtlı yaş sebze ve mey ve üreticileri arasından seçilecek bir üretici,
c- Ticaret odası yönetim kurulu tarafından seçilen öncelikle laş sebze ve meyve ticaretiyle uğraşan odaya kayıtlı bir tacir,
d- Toptancı halde komisyoncu olarak çalışanların üye oldukları dernek ve oda yönetim kurulunca kendi üyeleri arasından iki yıl için seçilmiş bir komisyoncu,
e- Vali veya kaymakam tarafından o yerdeki en fazla üyeye sahip tüketici olduğu bildirilen tüketici örgütü yönetim kurulunca kendi üyeleri arasından seçilen bir tüketici olmak üzere başkan dahil altı kişidir.
Oldukça geniş bir kesimin temsilcilerinin katılımıyla oluşturulan hakem kuruluna, ilgili Yönetmelik gereği; 552 sayılı KHK kapsamında, toptancı hallerde ortaya çıkan anlaşmazlıkları çözümlemeye ilişkin ve hakem kuruluna intikal ettirilen konularda görüş bildirmeye ilişkin olmak üzere üç farklı ama birbiriyle bağlantılı çok önemli görevler verilmiştir.
Hakem kurulunun ayda bir kez toplanma gereği, 4 aylık faaliyet raporu düzenleme ve bu raporların bir örneğini il sanayi ve ticaret müdürlüğüne, bir örneği ilgili beledeyi başkanlığına gönderme bir örneğini ise toptancı hâl binasında uygun yerlerde ilan edilmesi hakem kurulunun işlevine atfedilen önemin göstergesidir.
Bu göstergenin bir gereği olarak kurul çalışmalarının düzenli olarak çalışabilmesini temin etme, hakem kurulunun yazı, karar, tutanak ve tebligat işlemlerini yapmak için hakem kurulu bürosu bir birim olarak ortaya çıkmaktadır.
Hakem kurulu bürosu, toptancı hâl hakem kuruluna intikal ettirilecek yazılı ve sözlü başvurularının yapılabileceği ve hakem kurulunun sekreteryası sayılmakta, toptancı hali ile ilgili olarak ortaya çıkabilecek henhangi bir şikayetin muhatap yeridir.
Toptancı hallerinde ortaya çıkan anlaşmazlıklar ile toptancı halinin işlemlerinden kaynaklanan şikayetlerin müracatının yapılabilmesi açısından hakem kurulu bürosunun oluşturulması, oluşturulacak bu büro ile ilgili personel, kırtasiye ve yer ihtiyacının giderilmesi için Belediye yönetmelikle kendisine verilmiş yükümlülüğü yerine getirmelidir.
MUAMELAT
Toptancı hallerin yönetimi ve işleyişi hakkında yönetmeliğin 31 inci maddesine göre Hâl Müdürlükleri, gelen ve çıkan mal defteri, tahakkuk ve tahsilat defteri ile istatistik defterini tutmakla yükümlüdürler.
Bu defterlerden ilki gelen ve çıkan mal defteridir. Bir sayfasına toptancı haline satılmak üzere gönderilen malların geliş tarihine, cinsine, miktarına, göndericisine, taşıcıyı firması ve araç plaka numaraları ile satıcısına; diğer sayfasına toptancı halde satılan malların satış tarihine, cinsine, miktarına, satıcı ve alıcısına ait kayıtların yapıldığı defter olan Gelen ve Çıkan Mal Defteri hale giren ve halden çıkan yaş sebze ve meyvelere ait bilgileri kayıt altına alarak istatistiki bilgilerinde alınmasını da sağlamaktadır
Toptancı halden satın alınan malların üzerinden alınan belediye veya işletme payının tahakkukuna ve bu payların tahsilatına ilişkin bilgilerin kaydedildiği, üzerinden belediye veya işletme payı tahakkuk ettirilen malın cinsi, miktarı, bedeli, bordro numarası ile tahakkuk ettilen belediye veya işletme payı miktarı ve tarihi kaydedidiği, ayrı bir sütuna ise, bu tahakkuklar sonucu satıcıdan tahsil edilen belediye veya işletme payı tahsilat miktarı ve tahsilat tarihi yazıldığı defter olan Tahakkuk ve Tahsilat Defteri toptancı hâlllerdeki işlemler neticesinde belediyenin elde ettiği geliri göstermede en önemli araçtır.
Toptancı hallerde tutulması gerekli olan bir diğer ise istatistik defteridir. Toptancı halden çıkan malların cins, miktar ve bedellerinin günün gününe kaydedildiği, kayıtların toplanmasından aylık ve yıllık mal çıkış bilgilerinin hesap edilebileceği bir defter olan İstatistik Defterininhale giren ve halden çıkan mallar hakkında istatistiki bilgilere ulaşılmasını sağlamaktadır. Toptancı halden çıkan malların hareketlerinin izlenebilmesinin sağlanabilmesi, hangi komisyoncunun ne kadar mal alıp sattığının belirlenmesi ve hâl müdürlüğünün işlemlerinin ne derecede verimli olduğununu tespitinin yapılabilmesi, bu arada da o yerdeki aylık yaş meyve ve sebze tüketiminin hesaplanarak ekonomik bir veri oluşturulabilmesi istatistik defterinin sağlıklı bir şekilde tutulmasına bağlıdır.
KONTROL VE DENETIMLER
552 sayılı KHK’ nın 5 inci maddesinde malların toptan alım ve satımının toptancı halinde yapılacağı hüküm altına alınmış, malların beleriye sınırları içerisinde parekende olarak satışını yapanların bunların toptancı halde satın alındığını belgelemek zorunda oldukları belirtilmiştir.
Bu hükümlere aykırı hareket eylemleri tespit edilen nakliyeciler ile ambar sahiplerinin tasarrufu altındaki her türlü nakil vasıtalarının, trafik ruhsatnameleri alıkonularak hâl müdürlüklerince 7 gün, hakem kurulu kararıyla 15 gün süre ile parka çekilmek suretiyle faaliyette men edileceği vurgulanmıştır.
Bu maddenin son fıkrasında Belediyelerin, malların belediye sınırları ve mücavir alanları içerisinde toptan alım ve satımlarının münhasıran toptancı hallerde yapılmasını sağlamak amacıyla her türlü tedbiri almakla görevli ve yükümlü oldukları belirtilmiştir.
KHK’ nın uygulanmasında ortaya çıkan sorunları en aza indirmek, çözümlemek ve uygulamada birliği sağlamak amacıyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Genel Müdürlüğü tarafından 98/1 sayılı Genelge yayımlanmıştır. Bu Genelge ile belediye ve mücavir alanları içinde bulunan yerleşim alanlarında kontrol ve denetim noktaları oluşturulmuş ve bu noktalarda görev yapacak personelin değişik kurumlardan olmasına (Belediye zabıtası, kolluk kuvvetleri, ticaret ve sanayi odası veya ticaret odası, ticaret borsası, ziraat odası, komisyoncular derneği, defterdarlık) özen gösterilmiştir.
98/1 sayılı Genelgenin 8 inci maddesi gereğince, kontrol ve denetim noktası görevlilerince o yerleşim birimine giriş yapan yaş meyve ve sebze yüklü araçların durdurularak;
a. Malın üreticilerden alındığını kanıtlayan müstahsil makbuzu ve sözkonusu üreticiye ait kayıtlı bulunduğu Ziraat Odasından alınmış çiftçilik belgesi veya fatura,
b. Toptancı hal çıkış faturası,
c. Malın sahibi ve üreticisi olmak kaydıyla kendisinin halen üretici olduğuna dair üretim bölgesinde bulunan ziraat odasından alınan oda kayıt belgesi,
d. Maliye Bakanlığınca belinlenen örneğine uygun olarak düzenlenmiş sevk irsaliyesinin aranacağı belirtilmiştir.
Malın sahibi ve üreticisi olmak kaydıyla kendisinin halen üretici olduğuna dair üretim bölgesinde bulunan ziraat odasından alınan oda kayıt belgesine sahip bulunulması halinde malın başka bir yerleşim birimine sevk edileceği halinde mala ve araca ilişkin gerekli bilgiler kayda alınarak nakil aracının yola devamına izin verileceği ve bu aracın bulunulan yerleşim biriminden çıkıp çıkmadığı ayrıca kontrol edileceği belirtilmiştir.
Bahse konu belgeye sahip olan üreticilerin mallarını o yerleşim birimi toptancı halinde veya toptancı hal dışında diğer gerçek ve tüzel kişilere satacaklarını beyan etmeleri halinde nakil vasıtasının alıkonulacağı, malların toptancı halde satıldığının veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilerek %15 oranındaki belediye payının ilgili belediyeye ödendiğinin tespiti halinde araç ruhsatı ilgilisine iade edileceği vurgulanmıştır.
Yukarıda (a), (b) ve (d) bentlerinde sayılan belgelerden hiçbirinin mevcut olmadığının tespit edilmesi halinde 552 sayılı KHK’ nın Toptancı Halde Satış Zorunluluğu başlıklı 5 inci maddesinin, ..... nakliyeciler ve ambar sahiplerinin tasarrufu altındaki her türlü nakil vasıtaları, trafik ruhsatnameleri alıkonarak toptancı hal müdürlüklerince yedi, hakem kurulu kararıyla on beş gün süreyle parka çekilmek suretiyle faaliyetten men edilir ve bu malların toptancı hale girişi sağlanarak hal müdürlüğünce açık arttırma ile satışı yapılır veya yaptırılır ve bu durumda belediye payı %25 olarak uygulanır şeklindeki hükmünü ihtiva eden 4 üncü fıkrasına göre işlem yapılacağı belirtilmiştir.
Mevzuatın hükümleri ile uygulama arasındaki farklılıklar, sabit nokta denetim ekiplerinin tam olarak oluşturulamamasından kaynaklanmaktadır. Uygulamada genelde belediye zabıtası ve kolluk kuvvetleri dışındaki (kolluk kuvveti de muhtemelen o sırada trafik denetimi yapan trafik polisleri olmaktadır) kurumlardan personel bulunmamaktadır. Genelgenin eleştirilecek taraflardan biri de budur. Zira, 24 saat görev yapacak olan kontrol ve denetim ekip personelinin bir kısmının konuyla çok ilgisi olmayan ticaret ve sanayi odası veya ticaret odası ve ticaret borsasından bir kısmının ise personeli çok olmayan ziraat odalarından olması kontrol ve denetim noktasında görevli personelin sadece belediye zabıtası ve kolluk kuvvetlerinden oluşmasına neden olmaktadır.
Sabit nokta denetim ekipleri ile pazarlarda denetim yapan denetim ekiplerinin bizce en önemli fonksiyonu mallara ait fatura kontrolüdür. Bu fonksiyonun önemliliğini matematiksel olarak ve basit bir hesapla göstermeye çalışırsak meselenin ehemmiyeti daha da anlaşılır hale gelecektir.
Kilosu 100.000 TL’ den 1000 kilo (bir ton) için ödenen 100.000.000.-TL de ödenen vergi:
Verginin cinsi
|
Vergi oranı (%)
|
Miktar (TL)
|
Emanet KDV
|
1
|
1.000.000.-
|
Komisyon
|
8
|
8.000.000.-
|
Hâl Resmi
|
2
|
2.000.000.-
|
Stopaj
|
2
|
2.000.000.-
|
KDV
|
15 ( komisyonun )
|
1.200.000.-
|
SSDF
|
10 (Stopajın)
|
200.000.-
|
Bağ-Kur
|
1
|
1.000.000.-
|
TOPLAM
|
15.400.000.-
|
Hesaplamadanda anlaşılabileceği gibi fatura kesilmemiş her 100.000.000 TL lik maldan yaklaşık % 15 bir vergi kaybı söz konusudur.
Vergi kaybının önemi, miktarın ve fiyatın artışında daha da ortaya çıkmaktadır.
Burada hesaplanması gereken bir diğer husus düşük fiyatlı faturalardır. 98/1 sayılı Genelgeye göre; faturalı malları taşıyan araçların geçişine izin vermekle beraber düşük fiyatlı faturalara her hangi bir işlem yapılamamaktadır.
Örneğin; yukarıda 100 bin liralık malın faturaya 40 bin lira yazılmış olduğunu varsayarsak ödenecek ücret 40.000.000 TL, ödenecek vergi ise,
Verginin cinsi
|
Vergi oranı (%)
|
Miktar (TL)
|
Emanet KDV
|
1
|
400.000.-
|
Komisyon
|
8
|
3.200.000.-
|
Hâl Resmi
|
2
|
800.000.-
|
Stopaj
|
2
|
800.000.-
|
KDV
|
15 ( komisyonun )
|
480.000.-
|
SSDF
|
10 (Stopajın)
|
80.000.-
|
Bağ-Kur
|
1
|
40.000.-
|
TOPLAM
|
5.700.000.-
|
Yukarıda yapılan her iki hesaplamada ortaya çıkan sonuç, miktarın ve fiyatın arttığı oranda vergi kaybının da aynı oranda arttığının açık olmasıdır.
BELEDİYE PAYLARI
552 sayılı KHK’ nın 17 inci maddesi; toptancı hallerde satılan malların toptan satış bedelinin % 2’ sini geçmemek şartıyla belediye meclislerince düzenlenecek tarifeye göre belediye payının tahsil edileceği ve bu şekilde tahsil edilen paylardan en az % 10’u izleyen yıl belediye bütçesine toptancı hâl ihtiyaçları için harcanmak üzere ödenek olarak konulacağı ve yalnız bu amaçla kullanılacağını hüküm altına alınmıştır.
Burada dikkat edilmesi gereken husus belediyelerin toptancı halin ihtiyaçları için ayırdığı bütçenin içerisine personel giderlerini koymasıdır. Bu, hale ayrılan ödeneğin neredeyse tamamının personel giderleri için harcanmasına yol açmakta, toptancı halinin diğer ihtiyaçları göz ardı edilmektedir. Toptancı hallerinde eksik olan ve toptancı halinin kurumsallaşma ve çağdaşlaşma sürecine yardım etmesini teminen toptancı haline ayrılacak ödenekler bu çerçevede değerlendirilmesi gerekmektedir.
SONUÇ YERİNE
Yaş sebze ve meyve ticaretinin kalite, standart ve sağlık kurallarına uygun olarak, serbest rekabet sistemi içerisinde yapılmasını sağlamak, üreticiler ve tüketiciler ile yaş sebze ve meyve ticaretinin meslek edinenlerin çıkarlarını dengeli ve eşit şekilde korumak ve toptancı hallerini modern ve çağdaş bir alt yapı sistemine kavuşturmak şeklinde amacının çerçevesinin çizildiği 552 sayılı Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin amacına ulaşılabilmesi, Toptancı Halinden beklenen faydanın edinilebilmesi, toptancı halinin etkili ve verimli çalışabilmesi, mevzuatın gerektirdiği şekilde yapılandırılması ve işlerlik kazanabilmesini yasanın öngördüğü kuraların tamamıyla işletilebilmesine bağlıdır.
TOPTANCI HALLERİ İLE İLGİLİ DİĞER MEVZUAT ŞUNLARDIR:
1- Toptancı Hallerin Yönetim ve İşleyişi Hakkında Yönetmelik ( 28.12.1997 tarih ve 23214 sayılı RG),
2- Toptancı Halllerin Kuruluş Esasları Hakkında Yönetmelik ( 03.10.1996 tarih ve 22776 sayılı RG),
3- Yaş Sebze ve Meyve Üretici Birliklerinin Tabi Oldukları Esaslar Hakkında Yönetmelik ( 15.01.1997 tarih ve 22878 sayılı RG),
4- Toptancı Hâl Hakem Kurulları Yönetmeliği (26 Ağustos 1998 tarih ve 23445 sayılı RG),
5- Hâl Zabıtası Teşkilatı Personelinin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ( 11.09.1998 tarih ve 23460 sayılı RG).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder