Alım veya Satımlar Hangi Ticaret Borsasına Tescil Ettirilecektir?

5174 sayılı Kanunun 30’uncu maddesine göre borsanın çalışma alanı bulunduğu il sınırlarıdır. Bu çalışma alanı, çevre illeri de kapsayacak şekilde ve o illerde borsa kuruluncaya kadar geçerli olmak üzere, Birlik Yönetim Kurulu tarafından genişletilebilir veya daraltılabilir. 

Mülga 5590 sayılı Kanunun 33’üncü maddesinde; İl borsalarının çalışma alanının bulundukları il (o il içindeki ilçe borsalarının çalışma alanları hariç), ilçe borsalarının çalışma alanının ise ilçe sınırları olduğu, cari 5174 sayılı Kanunun geçici 11’nci maddesinde ise; bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce (01.06.2004) kurulmuş olan ilçe oda ve borsalarının, mevcut çalışma alanları dâhilinde faaliyetlerini sürdürecekleri hüküm altına alındığından ilçe borsalarının çalışma alanı bulundukları ilçe sınırlarıdır.

Tescil yükümlülüğü ise şu şekilde yerine getirilir:

Alıcı ve satıcı aynı borsanın çalışma alanı içinde iseler, işlem borsa örf ve adetlerine göre tespit olunan tarafça o borsaya tescil ettirilir ve tescil ücreti ödenir. Tescil ile yükümlü olan tarafın yokluğu halinde, diğer taraf tescili yaptırmak ve ücretini ödemekle yükümlüdür.

Alıcı ve satıcıdan biri borsanın çalışma alanı içinde, diğeri dışında ise; iki tarafın bulunduğu yerde borsa mevcut ve mal her iki borsaya tâbi ise ve işlem de yazışma, telgraf, telefon, teleks ile yapılmış veya elektronik ortamda gerçekleştirilmişse, sözleşmenin kabul ile tamam olduğu yerdeki tarafça o yer borsasına tescil ettirilir ve ücreti ödenir. Sözleşmenin nerede kabul ile tamam olduğu tespit edilemediği takdirde, işlem satıcının merkezinin bulunduğu yerdeki borsaya, satıcı tarafından tescil ettirilir ve ücreti ödenir. Taraflardan birinin bulunduğu yerde borsa mevcut değil veya borsa mevcut olmasına rağmen, mal o borsaya dâhil değil veya taraflardan biri yurt dışında ise, işlem diğer tarafça kendi merkezinin bulunduğu yer borsasına tescil ettirilir ve ücreti ödenir.

Bu bentte her ne kadar yazışma, telgraf, telefon, teleks ile yapılmış veya elektronik ortamda gerçekleştirilmiş olan alım satım işlemlerinden bahsedilse de tarafların (alıcı ve satıcıdan yalnızca bir taraf borsasının çalışma alanında mukim) karşılıklı yapmış oldukları alım satım işlemleri de zımnen bu bent kapsamındadır. Bu bendin uygulanmasında alım satım işlemi her ne şekilde yapılırsa yapılsın (karşılıklı veya yazışma, telgraf, telefon, teleks ile veya elektronik ortamda) tescil yükümlülüğü sözleşmenin kabul ile tamam olduğu yerdeki tarafça ve o yer borsası nezdinde yerine getirilmelidir.

Bu çerçevede yapılan alım satım işlemlerinde taraflardan biri tacir veya sanayici sıfatını haiz olmayan üretici ise, tescil zorunluluğu ve tescil ücretini ödeme yükümlülüğü tacir ve sanayici olan diğer tarafa aittir.

ÖRNEK 1: Antalya Ticaret Borsasının çalışma alanında mukim ve Borsa kotasyonuna tabi maddelerin alım satımıyla iştigal eden tacir (E), Kızıltepe Ticaret Borsasının çalışma alanında mukim müstahsil (M)’den Kızıltepe’de karşılıklı anlaşmak suretiyle 1 ton buğday almıştır. Buğday hem Antalya hem de Kızıltepe Ticaret Borsasının kotasyon listesinde yer almaktadır. Bu alım satım işlemi karşılıklı yapıldığından sözleşmenin tamam olduğu yer Kızıltepe’dir. Tacir (E) için bu alım satım işlemi, borsa çalışma sınırları dışında gerçekleşen bir alım satım işlemi olduğundan ve taraflardan birisi tacir veya sanayici sıfatını haiz olmayan müstahsil olduğundan, tescil yükümlülüğü, tacir ( E) tarafından sözleşmenin kabul ile tamam olduğu yer olan Kızıltepe Ticaret Borsasında yerine getirilecek ve tescil ücreti ödenecektir.

ÖRNEK 2: VanTicaret Borsası çalışma alanında bulunan tacir A tarafından Samsun Ticaret Borsası çalışma alanında bulunan müstahsillerden mısır alımı yapılmıştır. Mısır hem Van hem de Samsun Ticaret Borsasının kotasyon listesinde yer almaktadır. Bu alım satım işlemi karşılıklı yapıldığından sözleşmenin tamam olduğu yer Samsun’dur. Bu alım işlemleri, tacir A için, borsa çalışma sınırları dışında gerçekleşen bir işlem olduğundan ve taraflardan birisi tacir veya sanayici sıfatını haiz olmayan müstahsil olduğundan, tescil yükümlülüğü, tacir A tarafından sözleşmenin kabul ile tamam olduğu yer olan Samsun Ticaret Borsasında yerine getirilecek ve tescil ücreti ödenecektir.

ÖRNEK 3: Ordu Ticaret Borsası çalışma alanında bulunan tacir C Ünye Ticaret Borsasının çalışma alanındaki müstahsillerden fındık yapılmıştır. fındık hem Ordu hem de Ünye Ticaret Borsasının kotasyon listesinde yer almaktadır. Bu alım satım işlemi karşılıklı yapıldığından sözleşmenin tamam olduğu yer Ünye’dir. Bu alım işlemleri, tacir C için, borsa çalışma sınırları dışında gerçekleşen bir işlem olduğundan ve taraflardan birisi tacir veya sanayici sıfatını haiz olmayan müstahsil olduğundan, tescil yükümlülüğü, tacir C tarafından sözleşmenin kabul ile tamam olduğu yerdeki Ünye Ticaret Borsasında yerine getirilecek ve tescil ücreti ödenecektir.

ÖRNEK 4: Isparta Ticaret Borsası kotasyonuna tabi maddelerin alım satımıyla iştigal eden ve Isparta Ticaret Borsası çalışma alanında ikamet eden tacir (S), Çorum Ticaret Borsasının çalışma alanında ikamet eden tacir (E)’den karşılıklı anlaşmak suretiyle 300 adet küçükbaş hayvan almıştır. Bu alım satım işleminde, sözleşmenin tamam olduğu yer Çorum olduğundan, bu işlem, tacir (E) tarafından Çorum Ticaret Borsasına tescil ettirilerek tescil ücreti ödenmelidir.

ÖRNEK 5: Antalya Ticaret Borsasının çalışma alanında ikamet eden tacir Y, yapılan telefon görüşmesi neticesinde, Kütahya Ticaret Borsasının çalışma alanında ikamet eden tacir Z’den 50 ton mercimek alımı konusunda anlaşmıştır. Mercimek, hem Antalya Ticaret Borsası hem de Kütahya Ticaret Borsası kotasyon listesinde yer almaktadır. Telefon görüşmesi neticesinde gerçekleşen alım satım işlemi, sözleşmenin kabul ile tamam olduğu yer Antalya ise tacir Y tarafından Antalya Ticaret Borsasına, sözleşmenin kabul ile tamam olduğu yer Kütahya ise tacir Z tarafından Kütahya Ticaret Borsasına tescil ettirilerek tescil ücreti ödenmelidir. Sözleşmenin nerede kabul ile tamam olduğu tespit edilemediği takdirde, işlem tacir Z tarafından Kütahya Ticaret Borsasına tescil ettirilir ve ücreti ödenir.

Bu örnekte taraflardan biri tacir veya sanayici sıfatını haiz olmayan bir müstahsil olsaydı, tescil ettirme ve tescil ücretini ödeme yükümlülüğü, her halükarda tacir ve sanayici olan diğer tarafa ait olacaktır.

ÖRNEK 6: Akhisar Ticaret Borsasının çalışma alanında bulunan tacir A, e-posta yazışması yoluyla Nizip Ticaret Borsasının çalışma alanında bulunan tacir B’den 1000 kg buğday alımı konusunda anlaşmıştır. Buğday, Nizip Ticaret Borsası kotasyon listesinde bulunmakta, Akhisar Ticaret Borsası kotasyon listesinde bulunmamaktadır. Bu alım satım işleminde sözleşmenin kabul ile tamam olduğu yer neresi olursa olsun, her halükarda tacir B tarafından Nizip Ticaret Borsasına tescil ettirilerek ücreti ödenmelidir.

ÖRNEK 7: Ceyhan Ticaret Borsasının çalışma alanında ikamet eden tacir (A), yurt dışından 500 ton mısır satın almıştır. Bu alım satım işlemi, her halükarda tacir (A) tarafından Ceyhan Ticaret Borsasına tescil ettirilerek tescil ücreti ödenmelidir.

Borsaya kayıtlı üyeler, borsanın çalışma alanı dışında yaptıkları ve bu fıkrada belirlenen tescil işlemleri dışında kalan alım veya satımları, kayıtlı bulundukları borsalara tescil ettirir ve ücretini öderler.

Borsanın çalışma sınırları dışında alım satım yapan taraflardan biri tacir veya sanayici sıfatını haiz olmayan üretici ise, tescil zorunluluğu ve tescil ücretini ödeme yükümlülüğü tacir ve sanayici olan diğer tarafa aittir. Alım satım yapan tarafların her ikisi de tacir veya sanayici sıfatını haiz olmayan üretici ise, tescil zorunluluğu uygulanmaz.

ÖRNEK 1: TMO A.Ş. Yerköy Şube Müdürlüğüne bağlı Şefaatli Ajans Amirliği tarafından Şefaatli’de mukim müstahsillerden yapılan buğday alım işlemleri, Yerköy Ticaret Borsasına değil, Şefaatli’nin çalışma alanında bulunduğu Yozgat Ticaret Borsasına, borsa örf ve adetlerine göre tespit edilen tarafça, tescil ettirilmeli ve ücreti ödenmelidir.

ÖRNEK 2: Muğla Ticaret Borsası kotasyonuna dahil maddelerin alım satımıyla iştigal eden Muğla Ticaret Borsasının çalışma alanında ikamet eden bir tacir ile Muğla Ticaret Borsası çalışma alanında ikamet eden bir müstahsil arasında gerçekleşen alım satım işlemi, Muğla Ticaret Borsası örf ve adetlerine göre tespit edilen tarafça Muğla Ticaret Borsasına tescil ettirilerek ücreti ödenmelidir.

Tescil alım veya satıma bağlı bir işlem olduğundan, borsanın veya farklı borsaların çalışma alanlarından borsaya veya ilgili borsalara tescil edilerek ve tescil ücreti ödenerek satın alınmış olan kotasyona tabi maddelerin, muhafaza edilmek veya işlenmek amacıyla, gerek borsa çalışma alanında gerekse başka bir borsanın çalışma alanında bulunan yine aynı gerçek ya da tüzel kişiye ait bir depoya veya fabrikaya sevk edilmesi halinde, bir alım veya satım işlemi gerçekleşmediğinden tescil yükümlülüğü doğmayacaktır ve dolayısıyla ilgili borsalarca tescil işlemi yapılmayacaktır.

ÖRNEK : TMO A.Ş. Fatsa Ajans Amirliği tarafından Fatsa ve Ünye Ticaret Borsalarının çalışma alanlarından ilgili borsalara tescil edilerek ve tescil ücreti ödenerek satın alınmış olan haşhaş kapsüllerinin, TMO A.Ş.’nin, Ünye’deki deposuna sevkinde,

Muhafaza edildiği Ünye’deki deposundan, Bolvadin’deki deposuna sevkinde,

Muhafaza edildiği Ünye’deki deposundan, işlenmek üzere Bolvadin’deki fabrikasına sevkinde bir alım satım işlemi söz konusu olmadığından tescil yükümlülüğü doğmamış olup, adı geçen yerlerdeki borsalar tarafından tescil işlemi yapılmayacaktır.

Borsanın veya farklı borsaların çalışma alanlarından borsaya veya ilgili borsalara tescil edilerek ve tescil ücreti ödenerek satın alınmış olan ve borsanın çalışma alanındaki bir depoda muhafaza edilen kotasyona tabi maddelerin satılması halinde,

- alıcı ve satıcı aynı borsa çalışma alanında mukim ise, tescil yükümlülüğü, deponun ve dolayısıyla tarafların çalışma alanında bulunduğu borsaya, borsa örf ve adetlerine göre tespit edilen tarafça yerine getirilmeli ve tescil ücreti ödenmelidir.

- alıcı borsa çalışma alanı dışında ise, yani borsa çalışma alanında ikamet etmiyorsa, tescil yükümlülüğü, 5174 sayılı Kanunun 46 ncı maddesinin dördüncü fıkrasının (b) bendi çerçevesinde yapılan açıklamalar dikkate alınarak yerine getirilmeli ve tescil ücreti ödenmelidir.

Borsa olmayan ve herhangi bir borsanın çalışma alanında da bulunmayan bir yerde yapılan alım satım işlemlerinde tescil ve tescil ücretini ödeme yükümlülüğü, tacir ve sanayici olan tarafça kayıtlı bulunduğu borsada yerine getirilir. Taraflardan her ikisinin de tacir veya sanayici olması halinde, tescil ve tescil ücretini ödeme yükümlülüğü, tarafların anlaşması ve bu mutabakatın alım satım beyannamesine şerh edilmesi suretiyle yerine getirilir.

Borsaya kayıtlı üyeler, borsanın çalışma alanı dışında yaptıkları ve yukarıda açıklanan tescil işlemleri dışında kalan alım veya satımları, kayıtlı bulundukları borsalara tescil ettirir ve ücretini öderler.